Zonder dopamine zouden er geen ontdekkingsreizigers zijn, geen onderzoekers, en ook geen… ondernemers.
Beloond gedrag wordt herhaald. Dit axioma uit de gedragspsychologie speelt zich dagelijks voor onze ogen af. Zeg tegen een kind dat zijn of haar tekening zeer mooi is en het begint prompt aan een nieuwe. Boek succes met je marktstudie en je bent snel bereid tot de volgende. Krijg een grote bonus voor aangepaste boekhoudkundige rapportering en je zult je rapportering bij een volgende gelegenheid wel opnieuw wat aanpassen.
Chemie in de hersenen. Het verband is zo sterk dat er waarschijnlijk een chemische verandering in de hersenen optreedt wanneer we beloond worden. En dat klopt. Dopamine is de naam van de dader. Een hormoon dat ons beloningssysteem regelt. Als we beloond worden, krijgen onze hersenen een overvloed aan dopamine en decoderen wij mensen dat signaal als ‘boeiend’, ‘dat past in onze kraam’ en… ‘zeker voor herhaling vatbaar’.
Bijzonder belangrijk (en dus belonend!) voor lezers van een zakenblad is dat dopamine vooral vrijkomt als we iets nieuws ontdekken, als we ondernemen, als we risico’s nemen. Risico’s, verkenningstochten of gevaarlijke experimenten zijn vooral goed voor de gemeenschap en razend gevaarlijk voor het individu. Het zou dus goed zijn voor de soort dat er geregeld (grote) risico’s worden genomen en dat de avonturier er ook op korte termijn voor beloond wordt.
En dat klopt dus, er komt lekker veel dopamine vrij als we een risico nemen. Zonder dopamine zouden er geen ontdekkingsreizigers zijn, geen onderzoekers, geen ondernemers. De prijs die we daarvoor betalen, is dat alle volkeren ter wereld graag gokken. Dopamine is de stof die onze Nationale Loterij bovenaan het lijstje plaatst van ‘meest geliefd hormoon’. En, er komt ook dopamine vrij als we shoppen. Vooral het vooruitzicht op de leuke koop doet het overvloedig stromen. Dopamine stijgt bij autoliefhebbers als je ze een afbeelding toont van een sportauto, maar niet als je hen een plaatje voorlegt van een stadsauto.
Onze hersenen maken weinig onderscheid tussen echt en bijna echt. Uw bloeddruk stijgt zowel als u zich gewoonweg heel levendig kunt inbeelden dat u beledigd wordt of echt beledigd wordt. Uw bloeddruk daalt als u op kantoor vijf minuten relaxeert en zich voorstelt dat u aan het zeilen bent. Uw dopamine stijgt als bepaalde delen van uw hersenen worden gestimuleerd, wat er ook de oorzaak van is.
Als er elektronen op de juiste plaatsen van rattenhersenen worden ingeplant en de rat leert zichzelf te stimuleren door op een hendeltje te duwen, dan gaat de rat daarmee door tot ze van uitputting neervalt. Vroeger dacht men dat het lustcentrum werd gestimuleerd en dat de rat zichzelf in een soort permanent orgasme bracht. Maar recent onderzoek heeft aangetoond dat dopamine het motivatiecentrum stimuleert, de wil om voort te doen.
Verslaafd aan ondernemen. Dopamine is de stof die ervoor zorgt dat u gaat verkrijgen wat u wilt. Bij seksmaniakken is het die stof die hen drijft vlak voor de verkrachting. Het is de date rape drug. Ondernemers zijn geen ratten of seksmaniakken. Maar hersenonderzoek maakt toch wel inzichtelijk wat een ondernemer drijft: dopamine komt bij proefpersonen in het laboratorium immers maximaal vrij, niet bij de beloning, maar bij de anticipatie van de beloning, net zoals bij het shoppen. De ondernemer anticipeert het genot van het succes, dopamine komt vrij en dat stimuleert op zijn beurt de wil om de ingeslagen weg verder te betreden. En als de ondernemer, al dan niet toevallig, echt succes boekt, is er waarschijnlijk ook geen houden meer aan. Hij geraakt verslaafd aan ondernemen.
Voor we dopamine verklaren tot hét dopingmiddel voor de Vlaamse economie, ontbreekt er nog één ding: evidentie dat mensen sterk verschillen in hun gevoeligheid om zich het succes voor de geest te halen, en in hun vermogen om daarbij nog wat volhardend te zijn. En dat is natuurlijk wat onderzoekers ook hebben gevonden. Er zijn mensen die kicken op de verwachting van het nieuwe en… volhouden. Soms een leven lang. Dat zijn de echte entrepreneurs.
Maar misschien moeten we toch maar even voorzichtig zijn bij het toedienen van dopamine aan werkend Vlaanderen. De hersenen geraken er verslaafd aan. De hersenen zijn echt niet kieskeurig. Het zal u niet verwonderen dat de dopamine die vrijkomt bij een lijntje cocaïne snuiven tienmaal sterker is dan bij het formuleren van een uitdagend businessplan voor de eigen zaak. Onze hersenen hebben een absolute voorkeur voor wat hen het meest stimuleert. Dus verkiest ons brein de cocaïne.
Recent hersenenonderzoek heeft zo laten inzien dat verslaving anders werkt dan men zou denken. De verslaafde is gewoonweg supergemotiveerd om de drug te hebben, en de rest is bijzaak geworden. Drugsverslaafden geraken niet meer geboeid of gemotiveerd door de dingen die niet “the real thing” ( sic) zijn: de drug. Ze verliezen alle motivatie in werk, relaties, eten, vriendschap. Maar ze blijven supergemotiveerd om aan de drug te geraken, vaak met criminaliteit tot gevolg. Dat doet ook wat aan de ondernemer denken: alles voor het bedrijf. De rest is echt bijzaak.
Drugverslaafden, ratten, seksmaniakken, gokkers, avonturiers, ondernemers, allemaal eenzelfde fenomeen. Dopamine. De eenheid der wetenschappen is echt niet veraf meer.
De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School. Reacties: marc.buelens@trends.be
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier