Meer betalen is minder tijd verliezen

Met hun voorstel om ‘superslim rekeningrijden’ in te voeren, gooien de transporteconomen Bruno De Borger en Stef Proost de knuppel weer in het hoenderhok. Maar politiek lijkt dat denkspoor dood en begraven.

Als straks de schoolpoorten weer opengaan, wordt het nog wat drukker op onze overvolle wegen. De files lijken in dit dichtbevolkte land alleen maar aan te zwellen, maar volgens de hoogleraren Bruno De Borger (UA) en Stef Proost (KU Leuven) kan ‘superslim rekeningrijden’ de structurele files rond de grote steden wegwerken zonder de kostprijs voor de reiziger te verhogen. Superslim? Het doet denken aan een marketingtruc om een bestaande oplossing weer in de markt te zetten. De transporteconomen De Borger en Proost deden hun eerste berekeningen om rekeningrijden in België in te voeren al in 1997.

De concepten rekeningrijden en slim rekeningrijden raken stilaan bekend in onze contreien, al zijn er nog misverstanden over (zie kader Drie misverstanden over rekeningrijden). Voor vrachtwagens is het klassieke rekeningrijden al ingevoerd in april 2016. Elke vrachtwagen die op onze snelwegen rijdt, betaalt een heffing per gereden kilometer. Die kilometerheffing is te vergelijken met de accijnzen op brandstoffen: hoe meer je rijdt, hoe meer je betaalt. De heffing genereert meer inkomsten voor de overheid, maar geen mobiliteitswinst, alleen milieuwinst. Vrachtwagens met een minder vervuilende motor betalen minder.

Slim rekeningrijden gaat een stap verder en maakt het onderscheid tussen de piek- en de daluren. Rijden in de spits, bijvoorbeeld tussen 7 en 9 uur en tussen 16 tot 18 uur, is dan duurder dan rijden buiten de spitsuren. Zo kan je de verkeersstromen sturen. Bij superslim rekeningrijden variëren de toltarieven ook in de spits om de 5 à 10 minuten, naargelang de files. Het doel is de vertrektijden van automobilisten te spreiden en de files weg te werken.

Gemiste kans

Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) schoof de slimme kilometerheffing voor personenwagens lang naar voren als een oplossing voor de mobiliteitscrisis, maar in de laatste rechte lijn naar de verkiezingen van 26 mei sneuvelde dat voorstel. Vlaams Belang had een felle campagne gelanceerd tegen de geplande kilometertaks. Ook Jean-Marie Dedecker, die als onafhankelijke is verkozen op een N-VA-lijst, werpt zich graag op als de beschermheer van de “kapotbelaste automobilist”. De startnota van Vlaams informateur Bart De Wever (N-VA) rept dan ook met geen woord over het rekeningrijden. “Een gemiste kans”, schrijven De Borger en Proost in hun Leuvens Economisch Standpunt ‘Superslim rekeningrijden voor dummies’.

“Superslim rekeningrijden doet twee dingen”, zegt De Borger. “Als je iets duurder maakt, daalt de vraag. Door rekeningrijden in te voeren, krijg je in principe minder verkeer. En als je het systeem dynamisch maakt, kan je in theorie de files wegwerken.” De files ontstaan volgens de transporteconomen doordat te veel mensen op hetzelfde moment op hun bestemming willen zijn. “Het belangrijkste instrument dat je hebt om files op te lossen, is het verschuiven van de vertrektijden. Wie zijn vertrektijd kan vervroegen, betaalt minder of niets. Wie zijn vertrektijd verlaat ook. Wie pal in de spits rijdt, betaalt het meest”, duidt Stef Proost.

Tijd is geld

Het model van de economen gaat ervan uit dat alles een kostprijs heeft. Die van een verplaatsing bestaat uit de kosten van het rijden en het tijdsverlies. Tijd is geld. “In ons model stijgt de kostprijs niet voor de automobilist, de samenstelling verandert wel. Sommige mensen zullen meer betalen, maar wel minder tijd verliezen. Anderen zullen weinig betalen en meer tijd verliezen. Globaal komt dat op hetzelfde neer”, legt Bruno De Borger uit.

De superslimme of dynamische kilometerheffing belast in feite de files weg. “Het ‘superslimme’ is gelegen in het feit dat je de mobiliteitsknoop oplost, niet door het autogebruik te verminderen, maar door het volume te verschuiven”, stelt Proost. Het systeem lijkt te werken in steden zoals Londen, Milaan en Stockholm. “Het Zweedse voorbeeld kan de nieuwe Vlaamse regering inspireren. Het experiment is in 2006 in Stockholm ingevoerd door een minderheidscoalitie, met de steun van de groenen. Voor het experiment was de meerderheid van de bevolking tegen rekeningrijden, na de proefopstelling van zes maanden was een meerderheid voor. Dat is twaalf jaar geleden”, zegt Stef Proost. Maar bij de politieke partijen die de regering-Jambon aan het vormen zijn, is er geen appetijt voor dat voorstel. Rekeningrijden, slim of superslim, is politiek dood en begraven. Zelfs een voorstel om het in te voeren voor bestelwagens belandde in de prullenmand.

Werkgevers zijn pro

Bij de werkgevers is Voka al langer een voorstander van slim rekeningrijden. Ook in het memorandum van 55 Vlaamse bedrijfsleiders met ‘tips aan de politiek’ dook het rekeningrijden op. De ondernemers pleiten voor de invoering op een betaalbare, sociale en efficiënte manier. Bijvoorbeeld enkel op weekdagen van 7 tot 9.30 uur, vooral rond knelpuntsteden, voor wie alleen in de auto zit.

De transporteconomen zijn niet verrast door de oproepen van de werkgevers. “Het bedrijfsleven weet heel goed dat het rekeningrijden een oplossing voor de structurele files is. De economische gevolgen van de congestie gaan ook veel verder dan het massale tijdverlies. Dat heeft gevolgen voor de arbeidsmarkt. Woon je in Leuven en krijg je een baan aangeboden in Groot-Bijgaarden of Zellik, probeer daar dan maar eens te raken met de wagen”, merkt Stef Proost op.