Zwitsers referendum over belastinghervorming: Jan Modaal tegen de multinationals

Zwitserland moet onder buitenlandse druk stoppen met het paaien van buitenlandse ondernemingen met lage belastingen. Het parlement ontwierp een ingewikkelde constructie om de multinationals in het land te houden. Daarover stemmen de Zwitserse burgers op zondag 12 februari.

De 24.000 buitenlandse bedrijven die in Zwitserland zijn gevestigd leveren de schatkist jaarlijks zo’n 5 miljard euro op. Ze zijn goed voor 150.000 arbeidsplaatsen. Op dit moment betalen die multinationals, holdings en brievenbusvennootschappen amper vennootschapsbelasting; in sommige kantons ligt die rond 5 procent. Bedrijven als Shell, Unilever, C&A en de Nederlandse Gasunie hebben holdings of deelnemingen daaraan in Zwitserland. Grondstoffenhandelaren zoals Vitol, Trafigura en Glencore genieten van het fiscaal milde klimaat in het land. De helft van alle wereldkoffiehandel wordt gedreven vanuit Zwitserland, zonder dat die koffie ooit Zwitserse bodem ziet.

Zwitserse bedrijven betalen daarentegen een vennootschapsbelasting die ligt tussen zo’n 13 en 24 procent, afhankelijk van het kanton. Dat mag niet meer van de Europese Unie. Het is belastingdumping. De hervorming speelt zich af tegen het decor van de Europese richtlijn ter bestrijding van belastingvermijdingspraktijken ATAD (Anti-Tax Avoidance Directive). Die richtlijn is op haar beurt weer een weerslag van de OESO-standaard die BEPS heet, wat staat voor Base Erosion and Profit-Shifting. Het wordt bedrijven moeilijker gemaakt hun operaties zo vorm te geven dat er alleen belasting wordt betaald in het land met de gunstigste fiscale condities. De Europese richtlijn gaat vanaf 2019 in.

Zwitserland kan weinig anders dan zich aan de nieuwe internationale normen aan te passen. Daarom moet er een uniform tarief komen voor plaatsgebonden, Zwitserse bedrijven en voor buitenlandse holdings. In de praktijk betekent dat een belastingverhoging voor buitenlandse vennootschappen en een verlaging voor de plaatsgebonden, Zwitserse kmo.

Ingewikkeld

Het is de derde en meest ingrijpende belastinghervorming voor vennootschappen van de jongste jaren. De voorlaatste dateert van 2008. Toen beweerde de regering dat de hervorming 900 miljoen zou kosten. In werkelijkheid werd het meer dan 2 miljard. Dat zijn de burgers niet vergeten. Daarom debatteerde het Zwitserse parlement afgelopen zomer des te langer over alle alternatieven om de dreigende belastinguitval op te vangen. Er staat dan ook wat op het spel. Sinds Zwitserland in 1998 de gunstige fiscale behandeling van buitenlandse holdings invoerde, zijn de belastingopbrengsten uit dat potje veel sterker gestegen dan het Zwitserse bnp. Zwitserland kan moeilijk zonder.

Na veel getouwtrek ontkwam het parlement niet aan het besluit de vennootschapsbelasting voor buitenlandse holdings te verhogen. Het percentage wordt aan de kantons overgelaten, als het maar gelijk is aan de plaatsgebonden, Zwitserse bedrijven. Om een exodus te voorkomen, stopte het parlement een pakket compensatiemaatregelen in de wet, zoals een verlaging van de winstbelasting en aftrekposten voor onderzoek, ontwikkeling en intellectueel eigendom. De aftrekposten zijn vooral aantrekkelijk voor de farmaceutische industrie en IT-bedrijven. Zo versterkt Zwitserland zijn reputatie als meest innovatieve economie ter wereld. Het betekent meer hoogwaardige banen in de kennisindustrie en sluit bovendien goed aan bij de uitstekend presterende technische universiteiten. De regering hoopt dus op een ‘ja’ van de burgers, ook al omdat de kantons ruim een miljard euro terugkrijgen van de overheid om de terugval in vennootschapsbelastinginkomsten tegen te gaan.

Maar daarmee is het wetsvoorstel zo ingewikkeld geworden, dat de Zwitserse burgers door de bomen het bos niet meer zien. De fiscale constructies gaan verder dan hun jaarlijkse belastingaangifte. Zelfs voor doorgewinterde referendumstemmers, die vier keer per jaar naar de stembus mogen, is dat veel gevraagd. De tegenstanders, aangevoerd door de Zwitserse socialisten, weten maar één ding: het is Jan Modaal tegen de multinationals. Dan is het nee-vakje snel aangekruist.

Weinig voorstanders

“Waarom zou ik betalen om multinationals hier te houden?”, zegt Martin Pfister (65), een gepensioneerde technicus in Zürich. “Die hebben geld zat. Ze kunnen kiezen in welk land ze belasting betalen. Nu maakt de regering een speciale regeling om ze hier te houden, maar morgen zijn ze toch weg.” De verlaging van de vennootschapsbelasting voor het lokale bedrijfsleven, die nodig is om een uniform tarief voor alle ondernemingen te krijgen, stemt hem ook niet vrolijk. Het betekent gewoon meer belasting voor de burgers.

In Zürich, de economische motor van het land, wordt de schade geraamd op 300 miljoen euro. De socialistische burgemeester van Zürich en haar wethouder van Financiën zijn dan ook openlijke tegenstanders van de belastinghervorming. Het kanton Luzern, dat stuntte met de laagste vennootschapsbelasting van het land, moest het schoolgeld verhogen, opleidingen sluiten en stuurt gymnasiasten een week langer op vakantie. Dat willen ze in Zürich voorkomen.

Bovendien verwijt de stad de landelijke regering paniek te zaaien. “Dat alle 24.000 multinationals vertrekken, als ze niet gecompenseerd worden, is je reinste paniekzaaierij”, zegt wethouder Daniel Leupi. “Ook zonder de verregaande compensatiemaatregelen in de wet kan Zürich de internationale concurrentie absoluut aan.” Het feit dat de meeste multinationals zich in het dure Zürich vestigen in plaats van in kantons met een lage belastingdruk, onderstreept zijn argument.

Zelfs de voormalige minister van Financiën Widmer-Schlumpf, die de wet door beide Kamers loodste, verklaart zich nu tegen. Het kabinet reageert daar weer op met onbegrip. Er woedt een felle referendumcampagne, waarin het aantal voorstanders in de peilingen in snel tempo zakt.

Internationale druk

De wijze waarop de Zwitserse regering het einde van het bankgeheim begeleidde, verdiende geen schoonheidsprijs: eindeloos talmen en pas zwichten onder buitenlandse chantage. Nu de regering zich proactief opstelt met nieuwe wetgeving, is het weer niet goed. Volgens velen speelt Zwitserland het braafste jongetje van de klas, terwijl de EU-landen nog lang niet zover zijn.

Als het volk zondag nee zegt, moet er snel een nieuw wetsontwerp komen. De druk stijgt. De OESO heeft de nieuwe zwarte lijsten in de maak. Als het er wel door komt, maken de 23 belastingdiensten van de kantons de komende maanden overuren. Ze zullen er alles aan doen de compensatieregelingen uit de wet zo toe te passen dat de belastingverhoging voor multinationals snel wordt goedgemaakt.

Renske Heddema in Zürich