De Verenigde Staten voeren een handelstarief van 30 procent in op de import van producten uit de Europese Unie. De EU kan voor de eerste keer ooit reageren met haar economische ‘bazooka’ van tegenmaatregelen, het zogeheten antidwanginstrument. Tot de maatregelen behoren tegentarieven ten aanzien van Amerika, een aanval op de dienstensector, het negeren van patenten en uitsluiting bij overheidsaanbestedingen. Kathleen Van Brempt, vicevoorzitter van de commissie Handel in het Europees Parlement, bespreekt de opties.
De tarievenoorlog tussen Europa en de Verenigde Staten is in volle hevigheid losgebarsten. President Donald Trump dreigt met handelsheffingen van 30 procent op Europese producten, als er tegen dan geen akkoord met de Europese Unie wordt bereikt. Volgens informatie van de Financial Times willen de grootste economieën – Frankrijk en Duitsland – de druk op de Verenigde Staten nu opvoeren. Vooral Duitsland onder bondskanselier Merz zou de afgelopen dagen 180 graden gedraaid zijn, nadat de VS zijn toon in de onderhandelingen had verscherpt. Samen met Frankrijk probeert het nu andere lidstaten te overtuigen van de inzet van het antidwanginstrument.
Een grote troef van het systeem is dat het beleidsmakers meer instrumenten geeft om de VS op verschillende economische domeinen te raken, dan alleen met eenvoudige tegenheffingen. Zo wordt een opbod van heffingen, zoals eerder te zien was tussen China en de VS, vermeden. Het antidwanginstrument en de maatregelen die de EU neemt, verlopen via onderzoek en procedures, die ruimte geven tot onderhandelen. Het is geen plotselinge trigger die wordt overgehaald, en dus is de term “bazooka” waarmee het vaak wordt afgeschilderd niet helemaal correct. Het antidwanginstrument is in feite een roadmap van maatregelen die worden aangekondigd en veel verder reiken dan alleen importtarieven of economische sancties. De maatregelen kunnen onder meer de Amerikaanse social-media-apps en de techsector raken, Amerikaanse patenten ondermijnen of Amerikaanse bedrijven uitsluiten van grote aanbestedingen in Europese lidstaten.
“Met het antidwanginstrument kunnen we reageren met een brede waaier van maatregelen en komen we zo op een gelijkwaardig niveau aan de onderhandelingstafel”, zegt Kathleen Van Brempt (Vooruit) erover. Zij is vicevoorzitter van de commissie Handel in het Europees Parlement. “Het systeem dient in de eerste plaats als een afschrikmiddel. Het is niet de bedoeling dat we extreme maatregelen van vandaag op morgen in werking laten treden, maar natuurlijk moet er wel een zekere bereidheid zijn. Stapsgewijs kunnen we de VS steeds meer raken, tot we uiteindelijk via onderhandelingen een gunstig akkoord bereiken.”
Hoewel Frankrijk en Duitsland hun geduld meer en meer lijken te verliezen in het handelsconflict, klinken de VS plots opvallend positief. De Europese Unie is meer dan voordien betrokken bij de zoektocht naar een akkoord met de Verenigde Staten rond de handelstarieven. Dat heeft de Amerikaanse minister van Financiën Scott Bessent gezegd. “Ze zijn traag uit de startblokken geschoten, maar nu zijn ze meer betrokken”, zei Bessent tijdens een interview op CNBC. Opmerkelijk is dat de minister erkent dat sommige nationale regeringen “gefrustreerd waren over het tempo” van de onderhandelingen tussen de EU en de VS.
Het zou de eerste keer kunnen zijn dat het antidwanginstrument wordt ingezet. Dit zijn de maatregelen die de EU kan treffen:
Diensten en importheffingen
Een eerste mogelijke maatregel is de handel in diensten uit de Verenigde Staten te beperken. “We kunnen de Verenigde Staten raken door bigtechbedrijven aan te pakken”, zegt Van Brempt stellig. “Van Facebook tot X en Instagram: de VS domineren de sociale media. Nog steeds treden die platformen de Europese wetgeving met de voeten. Desinformatie bedreigt consumenten en de platformen voeren een oneerlijke concurrentie met onze bedrijven.”
‘De content van Netflix kan in theorie gratis worden als we intellectuele-eigendomsrechten anders gaan interpreteren’
Kathleen Van Brempt, vicevoorzitter van de commissie Handel
De EU zou via de digitale dienstenwet (DSA) boetes tot 10 procent van de jaaromzet kunnen opleggen aan de grootste Amerikaanse techbedrijven. Denk onder meer aan Google, X en Meta. Momenteel loopt er tegen veel van die bedrijven al een procedure bij de Europese Commissie, maar Europa zou die techbedrijven sneller kunnen beboeten of tot actie kunnen dwingen. “Door Amerikaanse diensten te viseren, kunnen we veel richtingen uit. Het gaat veel verder dan sociale media. Denk ook aan de digitale-advertentiemarkt, die volledig door Google wordt gedomineerd.”
De vicevoorzitter van de commissie Handel is meer voorstander van een beperking van de dienstensector dan van klassieke importtarieven. “We mogen niet vergeten dat wij meer naar de VS exporteren dan omgekeerd. Met zulke tarieven doen we dus vooral onszelf pijn als er een opbod komt.” Op dit moment werkt de Europese Commissie al aan gerichte maatregelen die de Amerikaanse dienstensector en de online advertentiebusiness moeten treffen, maar dat staat los van het antidwanginstrument.
Spielerei met patenten
Een ander afschrikmiddel is te dreigen met de mogelijkheid Amerikaanse patenten te negeren. Dat raakt Amerikaanse bedrijven rechtstreeks en het geeft Europese bedrijven een competitief voordeel.
“We zouden intellectuele-eigendomsrechten anders kunnen interpreteren of we kunnen de termijnen aanpassen, waardoor patenten vervallen”, legt Van Brempt uit. “Om een eenvoudig voorbeeld te geven: de content van Netflix kan daarmee in theorie gratis worden.”
Als patenten niet meer gerespecteerd worden, zou dat Europese bedrijven een enorm strategisch voordeel kunnen geven. Maar de Vooruit-politica waarschuwt wel dat de materie bijzonder technisch is. “Europese bedrijven hebben er natuurlijk ook baat bij dat patenten door de VS gerespecteerd worden. Als we aan intellectuele rechten raken, biedt dat veel mogelijkheden, maar het is uiteraard heel gevoelig en het brengt mogelijk grote gevolgen mee. Europa kan zeker niet het signaal geven dat patenten geen enkele waarde meer hebben.”
Aanbestedingen en directe investeringen
De EU-lidstaten zouden Amerikaanse bedrijven kunnen uitsluiten van openbare aanbestedingen, of hun kansen kunnen verminderen om grote overheidscontracten te winnen. “Natuurlijk moet Europa de vrije markt koesteren, maar dat wil niet zeggen dat we geen strengere criteria kunnen opleggen aan bedrijven buiten de Unie. Dat geldt immers niet alleen voor de VS, maar ook voor China bijvoorbeeld”, vindt Van Brempt. “Dat is ook een positieve maatregel. Het draait niet alleen om buitenlandse bedrijven te raken, we kunnen daarmee ook onze eigen bedrijven ondersteunen.”
‘Er zijn heel wat barrières die een handelsrelatie met China moeilijk maken’
Kathleen Van Brempt, vicevoorzitter van de commissie Handel
Van Brempt, die tussen 2004 en 2009 Vlaams minister van Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen was, is een minder groot voorstander van het beperken van directe investeringen uit de Verenigde Staten in de Europese economie. Dat is een andere mogelijke maatregel uit het antidwanginstrument.
“Ik denk niet dat die maatregel wenselijk is in dit conflict. Uiteraard stellen we vast dat onze start-ups vaak in Amerikaanse handen vallen wanneer ze een zekere grootte bereiken. Idealiter willen we dat veelbelovende start-ups zich ontwikkelen tot sterke Europese bedrijven, maar directe investeringen beperken zou tot nog meer schade kunnen leiden. Het is daarom beter in eigen boezem te kijken en te streven naar een eengemaakte kapitaalmarkt. Er is geld genoeg in de EU, we moeten alleen de barrières wegnemen.”
Samenwerking en handelsovereenkomsten
Naast dreigen met sancties moet Europa ook nieuwe samenwerkingen aangaan met andere economieën. Daarbij wordt onder meer gekeken naar China, dat straks een importtarief van 54 procent ten aanzien van de Verenigde Staten moet slikken. Volgens Van Brempt liggen er kansen voor de samenwerking met China, maar hoe goed is de relatie nog met Europa, nadat de EU vorig jaar de import van Chinese elektrische auto’s aan tarieven heeft onderworpen?
“Europa onderzoekt volop de mogelijkheden, maar het is niet zeker wat daar het resultaat van zal zijn”, geeft Van Brempt toe. “De relatie staat enorm onder druk sinds de uitbuiting van de Oeigoeren aan het licht is gekomen. Er zijn heel wat barrières die handelsrelaties moeilijk maken.”
‘Het is van een grote ironie en tristesse dat we dit middel mogelijk uitgerekend als eerste tegen de VS zullen inzetten‘
Kathleen Van Brempt, vicevoorzitter van de commissie Handel
De EU gaat ook gesprekken aan met India, maar de vicevoorzitter van de commissie Handel geeft aan dat onderhandelingen met India moeizaam verlopen. “Dat land is nog altijd heel protectionistisch ingesteld en het wil maar op een beperkt aantal punten samenwerken, terwijl Europa eerder streeft naar een allesomvattend akkoord. Het land is bijvoorbeeld niet bereid om een ambitieuze klimaatpolitiek te voeren. Op dat vlak ligt een akkoord met Thailand en Indonesië – ook een grote economie – meer binnen handbereik.”
Ironie en tristesse
Het antidwanginstrument kwam in 2023 tot stand. De jaren daarvoor was er de inval van Rusland in Oekraïne, met ernstige gevolgen voor de aardgastoevoer van Rusland naar Europa. China overspoelde Europa met goedkope producten via websites als Temu en Shein, terwijl ook zijn elektrische auto’s, gedreven door subsidies, onze markt verstoorden. Dat zijn allemaal factoren die bij EU-lidstaten tot ongerustheid hebben geleid. Zo kwam drie jaar geleden de vaststelling dat de Unie niet beschikt over een krachtig instrument om de economie van de lidstaten te beschermen tegen economische dwang.
“Het is van een grote ironie en tristesse dat we dit middel mogelijk uitgerekend als eerste tegen de VS zullen inzetten, een land dat we altijd als een belangrijke bondgenoot hebben beschouwd”, aldus van Brempt.
De komende tijd moet duidelijk worden of Europa inderdaad de bazooka van het antidwanginstrument bovenhaalt of slechts zal reageren met nieuwe vergeldende tarieven. De woordvoerder van de Europese Commissie Olaf Gill zegt dat de EU geen nieuwe maatregelen zal aankondigen voor 1 augustus. “Tot dan is onze laserfocus gericht op onderhandelingen en dat zal onze prioriteit zijn voor het moment”, verklaarde hij volgens de FT. Zeker is dat de EU eenduidig zal moeten reageren. “We hebben met de Russische sanctiepakketten al meermaals bewezen dat dat kan”, besluit Kathleen Van Brempt.
Lees hier ook: Karel De Gucht over handelsgesprekken tussen EU en VS: ‘Trump heeft er niets van begrepen’
Lees hier ook: Trumps Big Beautiful Bill ondermijnt Amerika’s welvaart