Waarom zit Brussel financieel aan de grond?

Standard & Poor’s verlaagde vorige week de rating van het Brussels Gewest van AA- naar A+. De reden is de precaire situatie van de overheidsfinanciën. Het Brusselse begrotingstekort loopt op tot 1,1 miljard euro, de schuld van het Gewest bedraagt 13,1 miljard euro en stijgt tegen 2028 naar 19,5 miljard euro of 286 procent van de inkomsten. De oorzaak ligt bij doelbewust ontspoorde uitgaven, zegt de oppositie.

‘Een investering van gemiddelde kwaliteit.’ Dat predicaat geeft Standard & Poor’s aan schuldpapier van het Brussels Gewest nu het de rating verlaagd heeft van AA- (‘een investering met hoge kwaliteit’) naar A+. De omschrijving klinkt niet angstaanjagend, maar een ratingverlaging betekent wel dat de kans toeneemt dat Brussel in de toekomst tegen een hogere rentevoet zal moeten lenen. En dat terwijl de regionale rentekosten al stijgen. Ze gaan van 250 miljoen euro in 2023 naar 440 miljoen euro in 2028.

Dat is het gevolg van een aanhoudend begrotingstekort en schulden die de pan uit rijzen. De begroting van het Brussels Gewest gaat voor 2024 uit van een deficit van 1,1 miljard euro of 19 procent van de inkomsten, een hoge ratio. De regionale schuld bedroeg eind vorig jaar 13,1 miljard euro en bij ongewijzigd beleid zal die stijgen naar 19,5 miljard in 2028, of 286 procent van de inkomsten. Financieel zit Brussel aan de grond.

Twintig jaar geleden lag de schuld van het Brussels Gewest lager dan 60 procent van de inkomsten. Ze steeg naar meer dan 100 procent van de inkomsten in 2008 om daarna te dalen. Maar sinds 2017 vertoont de Brusselse schuldratio opnieuw een opwaartse trend.

Volgens Brussels minister van Begroting Sven Gatz (Open Vld) is de ratingverlaging op korte termijn geen probleem want onlangs werd de schuld in belangrijke mate geherfinancierd tegen relatief lage rentevoeten. Wel geeft hij toe dat er in de toekomst besparingen nodig zijn en de regering op zoek moet naar nieuwe inkomsten om in 2026 tot een begroting in evenwicht te komen. Dat zou de schuldgroei een halt toeroepen.

Inkomsten stijgen minder snel dan uitgaven

“Ik ben niet onder de indruk van die belofte van Gatz. Aanvankelijk was het de bedoeling dit jaar al een begroting in evenwicht te hebben, maar er is nog altijd een tekort van 1 miljard op 6 miljard euro inkomsten. Dat is enorm,” zegt Cieltje Van Achter, in het Brussels Parlement fractieleidster van de oppositiepartij N-VA. “Gatz heeft kritiek op zijn collega-ministers die zouden moeten besparen, maar eigenlijk is de ontsporing van de uitgaven een gevolg van een doelbewust beleid. In 2019 stond in het regeerakkoord dat men meer ging uitgeven dan er binnenkwam. Wel, de Brusselse regering heeft dat akkoord mooi uitgevoerd.”

Een studie van Cerpe (Universiteit van Namen) over de budgettaire situatie van Brussel leert dat de inkomsten van het Gewest tussen nu en 2028 zullen stijgen, onder andere dankzij fiscale inkomsten uit regionale belastingen als erfenisrechten en registratierechten. Maar de stijging zal niet volstaan om de kloof tussen inkomsten en uitgaven te dichten.

Lopende uitgaven verpakt als investeringen

De Brusselse regering verdedigt zich door te wijzen op de nood aan investeringen. Dat is ook de teneur van de studie van Cerpe. Volgens Coralie Franc, een van de onderzoekers, “moet Brussel veel infrastructuurinvesteringen doen zoals de renovatie van de tunnels, extra middelen voor de openbare vervoersmaatschappij MIVB en de verbindingstunnelwerken Metro 3.”

Cieltje Van Achter is niet onder de indruk van die argumenten: “Minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) heeft miljarden euro’s gekregen, maar wat is er gebeurd? De werken voor Metro 3 aan het Noordstation liggen al maanden stil. Ik begrijp dat de Brusselse regering een bijzondere rol heeft als investeerden in infrastructuurwerken. Alleen worden extra schulden aangegaan om bijvoorbeeld lopende uitgaven zoals personeelskosten te financieren. Middelen voor de renovatie van de tunnels gebruikte men liever voor het NEO-project (een gepland congres- en winkelcentrum op de Heizelvlakte, nvdr). Deze regering heeft geen keuzes gemaakt. Behalve die van extra uitgaven.”

Brussel is al geherfinancierd

Minister van Begroting Sven Gatz wijst ook op een inkomstenprobleem. Het Brussels Gewest zou te weinig geld uit de personenbelasting krijgen door de dalende fiscale capaciteit van de bevolking. Een deel van de middenklasse verlaat Brussel. “Het Gewest wordt ook benadeeld door een minder gunstige verdeelsleutel van de inkomsten in de personenbelasting”, stelt Coralie Franc van Cerpe. “Deels te verklaren door het feit dat de inkomsten toekomen aan de woonplaats en niet aan de werkplaats. De Vlaamse en Waalse pendelaars betalen geen personenbelasting in Brussel.”

Vandaar het pleidooi van onder andere Sven Gatz om het Brussels Gewest het herfinancieren. Ook al krijgt de regio sinds de zesde staatshervorming al extra geld. Het was deels een bail-out, want binnen het Belgische kader is een failliete regio niet mogelijk. Er is altijd wel iemand anders die de rekening betaalt.

Een studie van Vives (KU Leuven) over de verborgen kanten van de zesde staatshervorming, leert dat de herfinancieringsmiddelen voor het Brussels Gewest gestegen zijn van 159 miljoen euro in 2012 naar 590 miljoen euro dit jaar. Daarin zit geld voor de hoofdstedelijke functie van Brussel, een pendeldotatie en een compensatie voor de aanwezigheid van internationale ambtenaren die hier amper of geen belastingen betalen. “Brussel is de slechtste leerling van de klas”, waarschuwt Cieltje Van Achter. “Die geef je geen snoepjes. Het is een Brusselse gewoonte om zijn budgettaire problemen door anderen te laten oplossen. Een kilometerheffing zou betekenen dat vooral pendelaars uit Vlaanderen en Wallonië de rekening betalen. Trouwens: in 2013 verklaarde toenmalig minister van Begroting Guy Vanhengel dat ‘Brussel correct gefinancierd’ was.”

Lees ook: