Waarom Poetin de separatistische regio’s Donetsk en Luhansk in het vizier heeft

De Russische president, Vladimir Poetin, heeft de onafhankelijkheid erkend van twee door Moskou gesteunde separatistische regio’s in Oost-Oekraïne. Die stap kan het risico van een grootschalige oorlog met Kiev drastisch verhogen.

Het besluit werd bekendgemaakt na een op televisie uitgezonden vergadering van de Russische veiligheidsraad. De zelfbenoemde Volksrepublieken Donetsk en Loegansk hadden Poetin verzocht hen als onafhankelijke staten te erkennen, en hen te beschermen tegen een gepland offensief van Oekraïne om hen te heroveren. Oekraïne heeft ontkend dat het zulke plannen had, en zegt dat Rusland de beschuldiging en de hernieuwde vijandelijkheden door zijn handlangers probeert te gebruiken als voorwendsel voor een nieuwe invasie in Oekraïne.

Meer dan 14.000 mensen zijn al omgekomen in het conflict in Oost-Oekraïne, sinds Moskou het schiereiland Krim in 2014 annexeerde. Oekraïne en westerse landen stellen dat er bewijs is dat Rusland wapens en strijders had geleverd om de separatistische oorlog aan te wakkeren. Moskou ontkent dat.

Wie zijn die volksrepublieken?

Donetsk en Loegansk hebben zichzelf uitgeroepen tot volksrepublieken, maar zijn bijna volledig afhankelijk van steun van het Kremlin. Ze verklaarden zich in april 2014, na de invasie van de Krim door Moskou, onafhankelijk van Kiev, nadat door Rusland gesteunde milities de controle over de lokale overheidskantoren en andere infrastructuur hadden overgenomen.

De grotendeels Russischtalige regio’s in het oosten van Oekraïne grenzen aan Rusland, tellen meer dan 3 miljoen inwoners en hebben veel financiële, humanitaire en militaire steun van het Kremlin ontvangen. De steun van Moskou aan de regio’s kwam er nadat de prowesterse Maidan-beweging de pro-Russische president van Oekraïne in februari 2014 ten val had gebracht.

Volgens de akkoorden van Minsk, vredesbesprekingen onder leiding van Frankrijk en Duitsland, hebben de separatisten na een staakt-het-vuren de facto de controle over ongeveer een derde van de Oekraïense administratieve districten Donetsk en Loegansk. Een zwaar versterkte bestandslijn scheidt hen van de Oekraïense troepen.

Oekraïne omschrijft de regio’s als “tijdelijk bezet gebied”. In de akkoorden van Minsk is bepaald dat ze op termijn aan Kiev moeten worden teruggegeven. Maar zowel Kiev als Moskou heeft verzuimd de akkoorden uit te voeren, waardoor de status van de gebieden in het ongewisse blijft.

Tegelijkertijd heeft Rusland de afgelopen acht jaar zijn invloed op de gebieden uitgebreid. Het heeft paspoorten en staatsburgerschap verstrekt aan ongeveer 800.000 van hun burgers, zegden Russische functionarissen maandag, terwijl het benadrukte dat het Kremlin hen moet beschermen.

Waarom is de Russische erkenning belangrijk?

Moskou heeft zich in het verleden terughoudend opgesteld ten aanzien van erkenning. Het gaf er de voorkeur aan indirect controle uit te oefenen en de gebieden te gebruiken als pressiemiddel in zijn bredere geschillen met Oekraïne en het Westen.

De erkenning zal wellicht belangrijke gevolgen hebben. Een eerste is de ineenstorting van de akkoorden van Minsk en het vervliegen van de hoop op een diplomatieke oplossing voor het conflict in het oosten van Oekraïne. Maandag hoorde Poetin van een stroom van hoge ambtenaren, dat er geen vooruitzicht was op een volledige uitvoering van het vredesakkoord, wat Moskou volgens hen geen andere keus gaf dan andere maatregelen te nemen. Ten tweede vergroot het risico op een volledig conflict tussen Moskou en Kiev langs een al actieve frontlijn vergroten.

Op de middellange termijn rijst een groter probleem: de twee deelstaten eisen de volledige Oekraïense districten Loegansk en Donetsk op. Rusland heeft niet duidelijk gemaakt of het hun aanspraken op grondgebied onder controle van Kiev erkent.

Hoe reageert het Westen?

De NAVO en de Europese Unie hebben gewaarschuwd dat de erkenning van de afgescheiden regio’s een grote escalatie zou betekenen in het conflict tussen Moskou en Kiev. Sommige Europese functionarissen hebben opgeroepen tot het instellen van een sanctiepakket tegen Rusland.

De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, zei vorige week dat de erkenning “een flagrante schending van de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne” zou betekenen, en in strijd zou zijn met het internationaal recht. Een dergelijke stap zou “een openlijke escalatie” betekenen, stelde de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Gabrielius Landsbergis, die eraan toevoegde dat “op een dergelijke stap snelle en beslissende sancties” zouden moeten volgen.

De EU, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en andere westerse landen hebben echter gezegd dat met belangrijke sancties tegen Moskou zou worden gedreigd in het geval van een militaire aanval op Oekraïne. Er is geen publieke overeenstemming over de reactie op de erkenning van Donetsk en Loegansk.

Waarom gebeurt dit nu?

Na de opbouw van Russische troepen dicht bij de grenzen van Oekraïne waarschuwen de westerse regeringen al weken dat Moskou Donetsk en Loegansk kan gebruiken als een voorwendsel voor oorlog, hetzij door een reactie van Kiev uit te lokken, hetzij door een zogenoemde valsevlagaanval te ensceneren, waarvan Rusland Oekraïne de schuld zou kunnen geven.

Rusland heeft ontkend dat het van plan is Oekraïne binnen te vallen, maar heeft er wel op aangedrongen dat het Westen instemt met veiligheidsgaranties, zoals een verbod voor Oekraïne om ooit lid te worden van de NAVO en de terugtrekking van NAVO-troepen uit NAVO-lidstaten die dicht bij Rusland staan.

Moskou ziet de twee staatjes als een verzekeringspolis in Oekraïne. Het heeft geëist dat ze bij hun terugkeer naar Oekraïne vetorecht zouden krijgen over belangrijke beslissingen in het Oekraïense buitenlands beleid, met name de aanvraag van Kiev om lid te worden van de NAVO. Dat is voor Moskou een rode lijn die niet overschreden mag worden..

Wat betekent die voor een diplomatieke oplossing voor het conflict?

De erkenning van Loegansk en Donetsk als volksrepublieken door Poetin verhoogt de dreiging van een conflict met Kiev. Ze suggereert dat Poetin geen vertrouwen meer heeft in de diplomatieke inspanningen om een verder conflict in Oekraïne af te wenden. De toekomst van de twee staatjes wordt gezien als een kritiek punt voor een compromis in een onderhandelde oplossing. De erkenning lijkt een einde te maken aan die mogelijkheid.

Dimitri Medvedev, de plaatsvervangend secretaris van de Russische veiligheidsraad en voormalig president, maakte maandag duidelijk dat hij vond dat Rusland door moest gaan, ongeacht het risico op conflicten en neveneffecten. “De omvang van het potentiële conflict is niet te vergelijken met wat ons in 2008 (met Georgië, nvdr)] te wachten stond”, zei hij tegen Poetin. “Maar nu weten we wat er gaat gebeuren: alle sanctie-ideeën die we nu (in het Westen, nvdr) kunnen horen uitzenden.”

“Maar we weten hoe we deze druk moeten weerstaan”, zegt hij.