Waarom een Vivaldi-regering behoorlijk links dreigt te worden

Egbert Lachaert denkt aan een Vivaldi-regering, maar die dreigt behoorlijk links te worden. De Franstalige socialisten willen niet terugkomen op wat ze in de vorige onderhandelingen al hebben binnengehaald. En dan moeten de Franstalige groenen van Ecolo nog hun eisen op tafel leggen. Open Vld en de rechtervleugel van CD&V dreigen een paar onverteerbare sociaaleconomische maatregelen te moeten slikken.

De bevolking vraagt dat de partijen zichzelf overstijgen. Er is nog inhoudelijk werk aan het project.” Dat zei Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert na zijn jongste audiëntie bij koning Filip. Zijn uitspraak is Wetstraatees voor: “Iedereen zal veel water bij de wijn moeten doen en verregaande compromissen moeten sluiten.” De koninklijk opdrachthouder hoopt weldra te kunnen starten met de finale onderhandelingen voor de vorming van een zogenoemde Vivaldi-regering van socialisten, liberalen, groenen en christendemocraten. Niemand vroeg aan Lachaert of hij met “partijen die zichzelf overstijgen” bedoelde dat de Franstalige groenen van Ecolo “hun economische programma ritueel moeten verbranden”. Dat zei Lachaert eind vorig jaar toen hij het verzet aanvoerde tegen een paars-groene regering. Maar aangezien Lachaert voor een Vivaldi- regering gaat, zal hij die eis wellicht niet meer herhalen.

Vraag blijft of de Vlaamse liberaal zowel met de socialisten als met de groenen een deal kan sluiten die de goedkeuring van zijn blauwe achterban kan wegdragen. Ook de rechtervleugel van CD&V moet worden overtuigd. De socialistische familie beschouwt de sociaaleconomische deal die tijdens de preformatie met N-VA-voorzitter Bart De Wever was afgesloten, als verworven. Onder die lat wil PS-voorzitter Paul Magnette niet gaan. Dat betekent hogere minimumpensioenen en uitkeringen – maatregelen waar al snel een prijskaartje van 4,4 miljard euro aan hangt. Ook moeten de uitgaven in de gezondheidszorg stijgen en moet er een vermogenswinstbelasting komen.

En dan hebben de groene partijen – en dan vooral het Franstalige Ecolo – hun eisen nog niet op tafel gelegd. Ecolo voer tijdens de verkiezingscampagne volle kracht links. Uiteraard zijn de voorstellen die tijdens een campagne worden gelanceerd nooit de eisen voor een regeerakkoord. België is een land van coalitieregeringen en dus moet iedereen compromissen sluiten. Maar aan Franstalige kant was Ecolo wel de winnaar van de verkiezingen, en dat moet worden verzilverd in een regeerakkoord. Ook al omdat te horen is dat Ecolo en Groen de kernuitstap hebben laten vallen. Een logisch gevolg is dat de Ecolo-voorzitters, Jean-Marc Nollet en Rajae Maouane, dan een paar linkse economische trofeeën moeten binnenhalen. Eenvoudig wordt dat niet voor Egbert Lachaert. Want het economische programma van Ecolo leest voor de liberalen nog altijd als een horrorverhaal.

Zone 1: Naar een vermogensbelasting

Nieuwe of hogere vermogensbelastingen wil Open Vld tot elke prijs vermijden. In de nochtans centrumrechtse regering-Michel moesten de Vlaamse liberalen al een stijging van de roerende voorheffing slikken. Daar kwamen nog een speculatietaks en een effectentaks bovenop, maar die werden afgevoerd of vernietigd door het Grondwettelijk Hof.

In de aanloop naar een Vivaldi-coalitie houden de socialisten de druk hoog. Er moet een bijdrage van de vermogens komen, en dan is een meerwaardebelasting op aandelen een logische mogelijkheid. De groenen willen zelfs nog verder gaan. Ecolo is gewonnen voor een zuivere belasting op alle vermogens. Tijdens de verkiezingscampagne van 2019, lang voor de coronacrisis, hadden de Franstalige groenen het al over “een tijdelijke crisisbelasting”. Alle vermogens boven 1 miljoen euro zouden tegen 1 tot 1,5 procent worden belast, op zijn minst tijdelijk. Bij de vastlegging van dat vermogen zouden de eigen woning en “productieve tegoeden voor professionele activiteiten” niet worden meegerekend. Een praktisch probleem: daarvoor is een vermogenskadaster nodig, en dat bestaat in België nog niet.

Zone 2: Of naar een globalisering van de inkomsten

Maar Ecolo had al een alternatief klaar: een globalisering van de inkomsten, gekoppeld aan een hervorming van de personenbelasting. De Franstalige groenen willen de personenbelasting voor de laagste inkomens verminderen. Niet door het optrekken van het belastingvrije minimum, zoals andere partijen dat wensen, wel door aan de laagste inkomens een soort belastingkrediet toe te kennen, dat afneemt tot een brutoloon van 2500 euro per maand. Dat fiscale voordeel zou zowel aan de werknemers als aan de zelfstandigen worden toegekend. Tegelijk wil Ecolo de belastingschalen hervormen. Hoe precies, is onduidelijk, maar er is sprake van een grote progressiviteit. De belastingverlaging van de regering-Michel, met minder hoge tarieven en bredere belastingschalen, zou dus op de schop gaan. Ook dat is normaal gezien een no-gozone voor Open Vld.

En dat is nog niet alles. De belastingverlaging op de laagste inkomens zou worden gefinancierd door de inkomsten uit arbeid en de inkomsten uit vermogen – zoals spaargeld en andere beleggingen – op te tellen en samen te belasten. Dat wordt de ‘globalisering van de inkomsten’ genoemd. In 1985 werd dat idee verlaten door te kiezen voor de bevrijdende roerende voorheffing. Die voorheffing is ondertussen een definitieve belasting op roerende inkomsten. Alleen de beroepsinkomsten worden progressief belast. Als alle inkomsten worden samengevoegd, moeten de roerende inkomsten worden aangegeven en kunnen ze tegen het gemiddelde marginale belastingtarief worden belast. Dat is meestal hoger dan 30 procent, het huidige basistarief in de roerende voorheffing. Aan het einde van de rit dreigt een globalisering van de inkomsten dus een platte belastingverhoging te worden. En met zo’n nieuwe aangifte wordt ook de deur naar een vermogenskadaster geopend.

Zone 3: De salariswagens moeten weg

Sinds Groen-kopstuk Kristof Calvo zich tijdens een tv-debat in een moeilijk parket had gepraat over de financiële compensaties voor de afschaffing van de salariswagens, zwijgen de groene politici over dat thema. Maar het blijft een van de steunpilaren van hun programma. Groen en Ecolo willen een evaluatie van allerlei extralegale loonvoordelen, en dan komt de salariswagen als eerste in het vizier. Ecolo wil het stelsel geleidelijk doen uitdoven en het vervangen door een mobiliteitsbudget van 700 tot 2780 euro.

De salariswagens zijn er gekomen omdat de lonen in België zwaar belast worden. Fiscale experts waarschuwen al lang dat de uitdoving van het stelsel een belastingverhoging is, tenzij de lasten op arbeid zwaar worden verlaagd. Groen en Ecolo zijn altijd relatief vaag gebleven over de impact van hun voorstellen op het loon, al laten de Franstalige groenen doorschemeren dat werknemers die een salariswagen verliezen niet volledig gecompenseerd worden. Een rapport van de Hoge Raad voor Financiën bevestigt dat. Het pleit voor een verlaging van de personenbelasting, die onder andere gefinancierd wordt door salariswagens fiscaal minder aantrekkelijk te maken. Het werkelijk belasten van het reële voordeel zou al 1,375 miljard euro opleveren. Maar een deel van de leden van de Hoge Raad gaf een waarschuwing mee: “Indien de maatregelen worden doorgevoerd, zal dit voor een typische gebruiker van een salariswagen leiden tot enkele duizenden euro’s meer belastingen per jaar. Indien deze meeropbrengst van de belastingen gelijk wordt verdeeld over alle loontrekkenden door een daling van de tarieven, zal een typische gebruiker van een salariswagen op termijn slechts 1/9 terugkrijgen van de extra betaalde belastingen. Om geen koopkracht te verliezen zou de werkgever dit verschil dienen te compenseren door bruto loonsverhogingen, waardoor de loonkosten voor de werkgever fors oplopen.”

Zone 4: Groene belastingen zijn hogere belastingen

Maatregelen om de samenleving en de economie te vergroenen, zijn het alfa en omega van Ecolo en Groen. Andere partijen kunnen daar in principe een eind in meegaan. Een CO2-taks zou geen onoverkomelijke hinderpaal zijn. Maar wie de groene voorstellen van nabij bekijkt, komt al snel tot de conclusie dat groene belastingen kunnen leiden tot een algemene verhoging van de fiscale druk. Ecolo wil de btw op fietsen en bioproducten verlagen, maar de tarieven voor andere producten zouden omhoog moeten. Idem voor de accijnzen op brandstof.

Ecolo heeft ook de woonfiscaliteit in het vizier. Het kadastraal inkomen van de woningen, op basis waarvan de onroerende voorheffing wordt geheven, moet worden aangepast. De Franstalige groenen denken eraan de woonfiscaliteit te koppelen aan de inspanningen van de eigenaars om het energieverbruik te verminderen.

Zone 5: De arbeidsmarkt gaat terug in de tijd

Het magere hoofdstuk over de arbeidsmarkt was voor Open Vld een van de struikelblokken om zich aan te sluiten bij het basisakkoord van PS en N-VA. De Vlaamse liberalen willen een flexibelere arbeidsmarkt. Ze zijn ook gewonnen voor een sterkere degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen. Voor PS en sp.a wordt daarmee een rode lijn overschreden.

Dat geldt ook voor Ecolo. Voor het arbeidsmarktbeleid gaan de Franstalige groenen zelfs een paar stappen verder dan de PS. Nollet en Maouane willen de 38 urenweek vervangen door een vierdaagse werkweek van 32 uur, met loonbehoud. De PS heeft dat voorstel al laten vallen, waardoor het wellicht opnieuw op de tafel van de regeringsonderhandelingen komt. Net zoals het Ecolo-voorstel om iedereen tussen 18 en 26 jaar een onvoorwaardelijk basisinkomen van 460 tot 600 euro per maand toe te kennen. Volgens Ecolo is dat een “middel om de financiële onafhankelijkheid van jongeren te verhogen en hun overgang naar het actieve en professionele leven te vergemakkelijken”. Zo’n maatregel zou tot 5 miljard euro kosten. Gezien de precaire toestand van de overheidsfinanciën, zal daarover niet lang worden gepraat aan de onderhandelingstafel.

Anders is het met de Ecolo-voorstellen over tijdskrediet en de vervroegde uittreding. Door de coronacrisis heeft de regering-Wilmès daar al aanpassingen doorgevoerd. Ondernemingen in moeilijkheden kunnen de arbeidsduur verminderen, bijvoorbeeld met tijdskrediet of een collectieve arbeidsduurvermindering. Ook het stelsel van de zogenoemde landingsbanen wordt versoepeld. Daarmee kunnen werknemers nu al vanaf hun 55ste vier vijfde of halftijds werken. Ecolo en Groen zullen er alles aan doen om die tijdelijke maatregelen definitief te maken. Meer nog: ze zijn gewonnen voor extra versoepelingen en willen terug naar de toestand van voor 2015. Dat betekent onder andere dat tijdskrediet zonder motief – bijvoorbeeld om een jaar de wereld rond te reizen – opnieuw mogelijk wordt. En ten slotte wil Ecolo dat er minder middelen gaan naar de controle van werklozen. Dat geld zou beter naar opleidingen gaan.