Iran, Oekraïne, Gaza, Oost-Congo, Taiwan: er zijn nogal wat oorlogen en potentiële brandhaarden die de Verenigde Staten in de gaten moeten houden. Wordt het niet te veel voor de aloude supermacht?
Oorlogen en geopolitieke spanningen gaan nooit echt weg, maar ze lijken de jongste jaren een paar versnellingen hoger te schakelen. Er woedt nog altijd een oorlog in Oekraïne, en er sneuvelen nog dagelijks Palestijnen in Gaza. Aan geen van beide oorlogen heeft de Amerikaanse president Donald Trump een einde kunnen maken, ondanks zijn beloften. Met Teheran onderhandelde hij over een nucleaire deal, maar hij kreeg een oorlog tussen Israël en Iran in de plaats. Terwijl hij liefst zijn aandacht zou richten op zijn grote rivaal China, die zich lijkt op te maken om Taiwan in te nemen.
Wordt het stilaan niet te veel voor de VS, de opzichter van de wereld? “Militair gezien zijn de VS de sterkste speler”, zegt Sven Biscop, professor internationale politiek aan de Universiteit Gent en verbonden aan het Egmont Instituut. “De VS zijn het enige land dat heel snel, waar ook ter wereld, een grote militaire macht kan ontplooien. Je ziet dat in het Midden-Oosten. Een vliegdekschip of andere grootschalige militaire steun uitsturen naar die regio is geen probleem. China kan dat niet, en Rusland is te geabsorbeerd door de oorlog in het Oekraïne.”
Toch zijn de VS niet langer de onbetwiste wereldleider, volgens Biscop. “De VS zijn militair superieur, maar het evenwicht is aan het verschuiven. De wereld is multipolair geworden. Er komen nieuwe grootmachten op, zoals China, India, Rusland en Europa. Daardoor kan het Westen niet langer zomaar zijn wil opleggen aan de wereld.”
Wordt een multipolaire wereld ook onstabieler?
SVEN BISCOP. “Niet noodzakelijk. De wereld is altijd al multipolair geweest. We vergeten dat te vaak. Dat komt omdat we met ons hoofd nog te veel bij de Koude Oorlog zijn, toen de wereld in twee duidelijke kampen onderverdeeld was. Een multipolaire wereld kan stabiel blijven als een aantal sleutelspelers afspreken om zich aan bepaalde regels te houden. Denk aan het Congres van Wenen na de val van Napoleon. Vandaag vervullen de Verenigde Naties die stabiliserende rol. Wat niet wil zeggen dat er geen spanningen kunnen optreden in zo’n multipolaire wereld. Die zijn onvermijdelijk.”
Kunnen de VN die spanningen blijven beheersen?
BISCOP. “Dat is maar de vraag. China heeft een eigen visie op hoe de VN moeten werken. Het heeft ook recht op een eigen visie, zolang China die maar op een legitieme, politieke manier aan de man probeert te brengen. Tegelijk zien we dat de VS afstand nemen van het systeem van multilaterale organisaties, zoals de Wereldhandelsorganisatie, de Wereldbank, het IMF en zo meer. Dat zal de mondiale stabiliteit niet ten goede komen. Het netwerk van multilaterale organisaties was een stabiliserende factor. Het zorgde ervoor dat de grote spelers zich min of meer aan de regels hielden. Rusland heeft zich buiten het systeem gezet door Oekraïne binnen te vallen. Blijft de rest zich aan de regels houden? Of moeten we de regels aanpassen opdat iedereen blijft meedoen? We staan voor een moeilijke periode.”
‘De wereld is multipolair geworden. Daardoor kan het Westen niet langer zomaar zijn wil opleggen aan de wereld’
Moeten we daarbij vooral oppassen voor China?
BISCOP. “China is niet van plan de wereld te domineren, maar wil mee beslissen, met evenveel gewicht in de schaal als de VS. China is dan wel een permanent lid van de VN-Veiligheidsraad, maar in andere multilaterale organisaties blijft het Westen oververtegenwoordigd. Dan mag je niet verwonderd zijn dat China zijn eigen clubs opricht, net zoals het Westen zijn clubs heeft opgericht. Denk aan de G7: goed en wel bekeken is dat een groepje landen dat op eigen houtje heeft beslist dat ze belangrijk zijn en een eigen visie mogen hebben op hoe de wereld bestuurd moet worden. Van de weeromstuit hebben China, Rusland en enkele andere landen de BRICS opgericht. Dat kan allemaal geen kwaad, zolang iedereen maar blijft werken binnen de regels. Maar als de blokken zich van elkaar beginnen af te snijden, gaan we naar een nieuw soort Koude Oorlog.”
Daarnet nam u Europa mee in uw opsomming van grootmachten. Spelen wij niet gewoon een bijrol?
BISCOP. “Ik was misschien een beetje te optimistisch. Laat ons zeggen dat grootmacht Europa eerder een ambitie is dan een realiteit. Economisch zijn we een wereldspeler, maar op het geopolitieke toneel maken we ons potentieel niet waar. Want militair hebben we te weinig in de pap te brokken en we zijn onderling te verdeeld om doelgericht op te treden. In het Midden-Oosten staan we erbij en kijken we ernaar. In Oekraïne kunnen we er hooguit voor zorgen dat Rusland niet wint.”
Volgende week dinsdag begint een grote NAVO-top in Den Haag. Waar kijkt u naar uit?
BISCOP. “Ik hoop dat het debat verschuift van ‘hoeveel procent van zijn bbp moet elk NAVO-lid uitgeven aan defensie’ naar ‘hoe militair onafhankelijk wil Europa zijn van de VS’. De centenkwestie is uiteraard belangrijk. Maar als elk Europees land extra uitgeeft aan defensie, zonder de krachten te bundelen om de grote strategische capaciteit te verwerven die nu alleen de VS hebben, zullen we afhankelijk blijven van de Amerikanen. We moeten de NAVO reorganiseren in een Amerikaanse en een Europese flank. De Europese flank moet – net zoals de Amerikaanse – over het volledige militaire gamma beschikken, zodat zij inzetbaar is zonder hulp van de Amerikanen. Dan pas heb je een alliantie tussen gelijken. Het is het logische gevolg van wat Donald Trump altijd zegt: ‘Europa moet zijn eigen conventionele defensie in handen nemen.’ Maar zal Europa de nodige durf hebben? Vaak klinkt het dan: ‘we mogen niet militair onafhankelijk worden, want dan zullen we de Amerikanen wegduwen.’ Maar Trump hoeft niet geduwd te worden. Hij is zelf afstand aan het nemen. We bereiden ons maar beter voor.”
