Vlaamse auteur klimaatrapport Joeri Rogelj: ‘We willen geen wereld waar we vaak ‘neen’ moeten zeggen’

Joeri Rogelj is een van de hoofdauteurs van de VN-rapporten over klimaatwetenschap. De professor Klimaatwetenschap aan het Imperial College London heeft een uitstekende kijk op de jongste inzichten over de klimaatopwarming en de hete hangijzers op de COP. “Soms worden er beslissingen genomen die comfortabel zijn voor de mensen van vandaag, maar we krijgen ze als een boemerang terug.”

Broken Record is de titel van het nieuwste Emissions Gap Report van het klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN). Het wordt elk jaar gepubliceerd in de aanloop naar de VN-klimaattop, de zogenaamde COP. “De titel verwijst naar de vele temperatuurrecords die dit jaar werden gebroken”, zegt de in Londen werkende Vlaamse professor Joeri Rogelj. “Maar het is ook een verwijzing naar een plaat die blijft hangen. Elk jaar is het grote plaatje in het Emissions Gap Report hetzelfde: zowel de doelstellingen als de maatregelen om ze te bereiken zijn duidelijk onvoldoende om de klimaatdoelen te halen die de landen zichzelf hebben opgelegd.” De wetenschappelijke feiten en analyses in de IPCC-rapporten van het VN-klimaatpanel waar Joeri Rogelj aan meeschrijft, sturen mee de discussies de in de komende week plaatsvinden op de jaarlijkse klimaattop. Die jaarlijkse vergadering – de 28ste, vandaar COP28 – van de Klimaatconventie van de Verenigde Naties (VN) wordt dit jaar in Dubai gehouden.

Het migratieprobleem zal niet verbeteren in een wereld die je rustig laat opwarmen

We hebben het afgelopen jaar opnieuw veel extreem weer gezien – afstervend poolijs, hittegolven, extreme regenval. Wat heeft de wetenschap het meeste verontrust?

JOERI ROGELJ. “Die gebeurtenissen verontrusten de burgers, maar zijn geen verrassing voor ons. Wetenschappelijk gezien zijn ze volledig te voorspellen. Meer dan die events, was de globale evolutie van de temperatuur verontrustend. Die klopte echt alle verwachtingen. Dat komt omdat 2023 een El Niño-jaar is (regelmatig terugkerend natuurverschijnsel waardoor zeewater sterk opwarmt, nvdr). De tegenhanger is La Niña, die voor verkoeling zorgt. Door El Niño is een jaar één à twee tienden warmer dan normaal, en door La Niña één à twee tienden koeler. Dat betekent dat we volgens de jongste analyses in 2023 – het jaar is nog niet helemaal afgelopen – zullen uitkomen op een temperatuur die 1,5 graden hoger is dan in de pre-industriële toestand. Maar dat betekent niet dat de aarde is opgewarmd met anderhalve graad. Het gaat om een geïsoleerd jaar. Als je kijkt naar de onderliggende trend van de klimaatopwarming, zitten we nu aan 1,25 graden opwarming. Die trend stijgt met twee tot drie tienden per decennium. Binnen vijf jaar verwachten we aan 1,35 graden te zitten en binnen tien jaar rond 1,5 graad. In die periode zullen we jaren hebben met meer dan die anderhalve graad, maar ook jaren met minder.”

De economische kosten zullen veel hoger zijn naarmate de temperatuurstijging hoger is, klopt dat?

ROGELJ. “Uiteraard, de moeilijkheid is dat de economische kosten niet altijd door dezelfde mensen gedragen worden. Niet vandaag, en ook niet in de toekomst. Soms worden er beslissingen genomen die comfortabel zijn voor mensen van vandaag, maar we krijgen ze als een boemerang terug binnen tien jaar. De hogere opwarming zal natuurlijk een effect hebben in Vlaanderen, maar de impact zal nog veel sterker zijn in de ontwikkelingslanden. Terwijl mensen daar veel minder capaciteit hebben om zich te beschermen tegen klimaatextremen. Het migratieprobleem zal niet verbeteren in een wereld die je laat opwarmen. Grote delen van een vrij arme bevolking moeten zich dan verweren tegen fenomenen die ze nog nooit hebben gezien. Die landen hebben geen geld om ermee om te gaan of zich te beschermen.”

Welke wetenschappelijke argumenten werken het beste om mensen de urgentie van het probleem te laten inzien?

ROGELJ. “De urgentie duidelijk maken is in het algemeen moeilijk, omdat het over zaken in de toekomst gaat en over dingen die we trachten te vermijden. Als maatschappij en als mensen zijn we heel slecht in ons voorstellen wat die effecten zijn. We kunnen ze wetenschappelijk berekenen en met getalletjes beschrijven, maar hoe we die zowel fysisch als psychologisch zullen ondervinden, kunnen we ons moeilijk voorstellen. Stel dat de aarde met twee graden opwarmt. Een hittegolf die aan het einde v an de 19de eeuw – de tijd van onze overgrootouders – een keer om de vijftig jaar voorkwam, zal zich dan om de vier jaar voordoen. De oudere en kwetsbare mensen zullen daaronder lijden, maar ook zij die buiten werken en geen koeling hebben. Bouwvakkers bijvoorbeeld.

“Wat volgens mij beter helpt om de urgentie duidelijk te maken, is zeggen wat we trachten te bereiken. Dat is niet een wereld waar we ‘neen’ zeggen tegen veel dingen. Het is een wereld waarin we op een positieve manier kiezen om iets te bereiken, waarin we gezonde levens leiden, waarin Vlaanderen en België wereldleiders zijn in het vinden van oplossingen, waarin we niet afhankelijk zijn van de energie-import van landen als Rusland, waarin we wonen in comfortabele huizen die we kunnen koelen en verwarmen zonder dat het te veel kost.”

Tot 6 december vindt de COP28 plaats in Dubai. Wanneer zal die conferentie geslaagd zijn?

ROGELJ. “Het wordt hoe langer hoe moeilijker om te zeggen wanneer een COP geslaagd is. Soms doen we kleine stapjes. Er zijn twee zeer belangrijke agendapunten. Het eerste is de Global Stocktake – een wereldwijde inventaris. Dat betekent dat de klimaatconferentie zal kijken hoever we staan in het bereiken van de doelstellingen van het akkoord van Parijs. Er zijn drie doelen die we volgens dat akkoord moeten bereiken. Het eerste is de temperatuurstijging duidelijk onder 2 en liefst onder 1,5 graad houden. Het tweede is een globale doelstelling voor adaptatie (hoe landen zich kunnen aanpassen aan de gevolgen van de opwarming, nvdr). Het derde doel heeft te maken met de uitvoering, dan gaat het over financiering, technologietransfers en capaciteitsopbouw (de middelen opbouwen om de doelen te halen, nvdr). De enige mogelijke conclusie is dat de wereld in haar geheel aan het falen is om die doelen te halen. De vraag is wat de klimaattop daaruit zal afleiden. In 2015 werd in Parijs al beslist dat we in 2025 nieuwe en scherpere NDC’s zullen krijgen (de landenplannen met klimaatdoelen, nvdr). Het zou kunnen dat de COP suggesties doet over hoe scherp die nieuwe doelen moeten zijn. Misschien beslist de COP – symbolisch maar niet onbelangrijk – dat de emissies van broeikasgassen moeten pieken in 2025.”

Wat is het tweede belangrijke agendapunt?

ROGELJ. “Dat is de discussie over het verlies- en schadefonds, dat de ontwikkelingslanden kunnen gebruiken om om te gaan met de gevolgen van de opwarming, waar nog geld in moet worden gestort. Volgens mij moet dat fonds toegankelijk zijn voor landen die heel kwetsbaar zijn. Bij een eerder fonds zag je vaak dat de armste landen niet de capaciteit hadden om de projecten te formuleren die nodig waren om aanspraak te maken op de middelen.”

Lees ook: