Vijf lessen na de Franse presidentsverkiezingen

Emmanuel Macron mag vijf jaar langer in het Elysée wonen. Zijn verkiezingsoverwinning was groter dan verwacht, maar hij erft een verdeeld Frankrijk waar twee groepen almaar meer naast elkaar leven. Dat beperkt zijn bewegingsruimte om broodnodige hervormingen door te voeren. Macron zal vooral de Europese kaart trekken. Trends trekt vijf lessen uit de Franse presidentsverkiezingen.

1. Een grotere zege dan verwacht

55-45, misschien zelfs 52-48. De peilingen in de aanloop naar de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen maakten dat president Emmanuel Macron en zijn entourage er nooit volledig gerust in waren. De tegenstander, Marine Le Pen van het rechts-radicale Rassemblement National (RN), beschikte over een trouwe achterban, scoorde met linkse voorstellen rond koopkracht, en was tijdens het verkiezingsdebat niet door de mand gevallen. Misschien kon ze wel voor de verrassing zorgen. Uiteindelijk haalde Macron het met meer dan 58 procent van de stemmen, een grotere zege dan verwacht.

Maar van euforie was geen sprake. De macronisten beseffen dat hun president herverkozen is, omdat vele Fransen met de neus dichtgeknepen tegen een rechts-radicale kandidaat hebben gestemd. De score van Marine Le Pen (meer dan 41%) blijft ook een record. De Franse politiek analisten zien de herverkiezing van Macron dan ook niet als een soort van nationaal plebisciet. De Fransen verkozen gewoon de minst slechte kandidaat.

De uitslag bevestigt ook de tweedeling van Frankrijk, waarbij twee groepen bijna parallel naast elkaar leven. Enerzijds zij die relatief welvarend zijn, in Parijs en de grote steden wonen en op de kar van de mondialisering zijn gesprongen. En anderzijds de Franse malcontenten, meestal op het platteland, die het moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen en zich verlaten voelen door de elite in Parijs.

2. Een parlementaire meerderheid wordt lastig

De Franse president heeft veel macht maar is niet almachtig. Om een doortastend beleid te voeren, heeft hij een parlementaire meerderheid nodig. Momenteel is dat met zijn partij, La République en Marche (LREM), geen probleem. Maar in juni vinden parlementsverkiezingen plaats, en de kans is zeer klein dat LREM dan nog een meerderheid haalt.

Jean-Luc Mélenchon, de links-radicale kandidaat die in de eerste ronde verrassend derde werd met 21 procent van de stemmen, probeert nu al in zo veel mogelijk kiesdistricten allianties te smeden met de groenen en de socialisten van de PS. Mélenchon komt er openlijk voor uit dat hij de meerderheid van Macron in de Assemblée wil breken, waardoor hij dan eerste minister kan worden. Dan krijgt Frankrijk een nieuwe cohabitation: een president en een premier met een verschillende politieke kleur. Of Mélenchon daarin slaagt, is nog de vraag. Wellicht zal Macron veeleer verplicht zijn een coalitie te vormen met de overblijfselen van de centrumrechtse les Républicains of de PS. Lokaal zijn die partijen nog niet volledig weggevaagd.

3. Vergeet de binnenlandse sociaaleconomische hervormingen

Een president die verkozen is par défaut (waarbij men de minst slechte optie koos) en straks wellicht zonder meerderheid in het parlement zit, heeft het zeer moeilijk om sociaaleconomische hervormingen door te voeren. Het land heeft nood aan een pensioenhervorming die naam waardig, een flexibeler arbeidsmarkt, minder overheidsuitgaven, minder zware belastingen en maatregelen om de bedrijven competitiever te maken.

Macron ondernam tijdens zijn eerste vijf jaar in het Elysée stappen in de goede richting, maar die volstaan niet. Nu krijgt hij een tweede kans, al is dat vooral theorie. Volgens een peiling net voor de verkiezingen verwacht 79 procent van de Fransen sociale onrust bij een herverkiezing van Macron. Betogen en protesteren is een nationale sport tussen Duinkerken en Nice. Wie voorspelt dat Frankrijk er in 2027 economisch niet beter aan toe zal zijn dan vandaag, doet geen zware gok.

4. Europeser dan ooit

De grondwet van de Vijfde Republiek geeft het Franse staatshoofd carte blanche op het gebied van het buitenlands beleid, Europa en defensie. Dat zal wellicht de politieke ontsnappingsroute van Macron worden. Sinds de brexit en het vertrek van Angela Merkel als bondskanselier van Duitsland kan Macron zich profileren als de echte leider van de Europese Unie. Figuren als Europees Raadsvoorzitter Charles Michel en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zitten daar overigens grotendeels bij gratie van Emmanuel Macron.

Macron is een man die voorstander is van een kordate houding tegenover Rusland, de Europese klimaatplannen onderschrijft, meer Europese integratie wil en de Frans-Duitse as als hart van Europa ziet. In januari 2023 bestaat het Frans-Duitse vriendschapsverdrag tussen de Franse president Charles de Gaulle en de Duitse bondskanselier Konrad Adenauer zestig jaar. Macron spiegelt zich graag aan zijn mythische voorganger, die ooit zei: “Europa? Dat is Duitsland en Frankrijk. De rest, ce sont les légumes (dat zijn de groenten, nvdr).”

5. Exit Le Pen. Wachten op een volgende populistische uitdager

In veel Europese hoofdsteden zal men opgelucht ademgehaald hebben, omdat Marine Le Pen het Elysée misloopt. Ondanks haar beste resultaat ooit lijkt haar carrière als presidentskandidate voorbij. Niets belet dat ze het nog een vierde keer probeert, maar na drie keer meedoen en niet winnen is de kans groot dat het merk Le Pen tegen 2027 is uitgeleefd.

De populistische achterban van malcontente Fransen zal er dan wel nog zijn. De al vernoemde inwoners van La France profonde, die het moeilijk hebben om met een schamel pensioen rond te komen, die soms tientallen kilometers moeten rijden om een bakker en een slager te vinden, die in un désert médical wonen met lange wachttijden voor men gewoon een huisarts kan bezoeken, en die afhaken wanneer Parijs zegt dat iedereen moet meewerken aan een koolstofarme economie en dat het geld zal kosten.

Het is gewoon wachten op een volgende populistische uitdager die dat electoraat aanspreekt. Dat kan de jonge partijvoorzitter van het RN worden, de strak in het pak zittende perfecte schoonzoon Jordan Bardella. Of Marion Maréchal, het nichtje van Marine Le Pen, die veel Fransen zien als een moderne versie van Jeanne d’Arc. Of een linkse en welbespraakte populist uit de rangen van Jean-Luc Mélenchon. Plots kan zo’n nieuwe vedette opduiken.

We mogen niet vergeten dat Emmanuel Macron in 2013, vier jaar voor zijn eerste verkiezingsoverwinning, nog gewoon adviseur was van toenmalig president François Hollande. Die nobele onbekende voor de meeste Fransen is nog geen tien jaar de eerste president sinds 2002 die herverkozen raakt.