Verbod op ‘propagandamachine’ TikTok een feit, en hoe de app onze mening kan bijsturen over Rusland of Taiwan

Moet ook Europa zich opmaken voor een verbod op TikTok of een gedwongen verkoop van de Chinese app? Die vraag dringt zich op, nu de TikTok-ban in de Verenigde Staten is goedgekeurd door de senaat. “TikTok is een potentiële propagandamachine waarmee de Chinese overheid onze mening over Rusland of Taiwan zou kunnen bijsturen”, zegt co-hoofdredacteur a.i. Stijn Fockedey van Trends. Of waarom de kwestie onze hele samenleving aanbelangt.

De Amerikaanse senaat heeft dinsdag een wetsvoorstel aangenomen dat een ultimatum oplegt aan het socialemediaplatform TikTok. De tekst schrijft voor dat ByteDance, de Chinese eigenaar van TikTok, heeft 270 dagen om zich terug te trekken uit de Amerikaanse tak van het socialemedianetwerk, anders kan het platform in de Verenigde Staten verboden worden. De documenten zijn overgebracht aan president aan Joe Biden die er zijn handtekening zal onder plaatsen.

TikTok is de wereldwijde marktleider in korte video’s, gaand van filmpjes van dansjes over kooktips tot beleggen. Maar volgens de indieners van het wetsvoorstel bestaat het risico dat de Chinese overheid de app misbruikt om propaganda te verspreiden onder de 170 miljoen Amerikaanse gebruikers en hun gebruiksgegevens te misbruiken.

Hebben Amerikaanse politici een punt als ze stellen dat TikTok een risico is voor de nationale veiligheid? Of zijn ze toch vooral bezorgd om hun eigen techbedrijven?

STIJN FOCKEDEY. “De Verenigde Staten hebben een punt, want er is om meerdere redenen een risico. De belangrijkste is de enorme soft power die van TikTok uitgaat. De app heeft meer dan 1 miljard maandelijkse gebruikers en spreekt inmiddels alle generaties aan. TikTok creëert de ene hype na de andere. Dat komt dankzij het sterke algoritme, dat bepaalt wat de gebruiker te zien krijgt. In theorie kan ByteDance, gestuurd door de Chinese overheid, het algoritme ertoe aanzetten aan westerse gebruikers meer content te laten zien die de politieke agenda van China ondersteunt.

“China zegt het nooit met zoveel woorden, maar aan zijn daden is wel te zien dat het de zijde van Rusland kiest in de oorlog met Oekraïne. China levert Rusland belangrijke goederen en koopt massaal Russische grondstoffen. Uiteraard is een zaak zoals het Amerikaanse steunpakket van 57 miljard dollar aan Oekraïne daardoor niet in het belang van China. Met de kracht van TikTok is China in staat het algoritme aan te sturen om bij westerse gebruikers meer content te doen circuleren, die Oekraïne in een slecht daglicht stelt. TikTok is dus een potentiële propagandamachine waarmee de Chinese overheid wereldwijd onze mening zou kunnen bijsturen over Rusland of Taiwan. Als het er alleen al in slaagt twijfel te zaaien, is zo’n operatie al geslaagd. Dat heeft gevolgen voor de hele westerse wereld.”

U zegt duidelijk “in theorie”, maar zijn er ook aanwijzingen dat China ook echt TikTok misbruikt als propagandamiddel?

FOCKEDEY. “Nee, want het is op dit moment niet in het belang van China om die macht echt te gebruiken. TikTok is een geweldig stuk gereedschap dat nog in de kast ligt opgeborgen en kan worden bovengehaald op het moment dat dat het meest opportuun is. Als het continu gebruikt wordt, riskeert het alleen maar te worden ontdekt.

‘Dit is voor de VS ook een belangrijke kans, want TikTok is een doorn in het oog van Silicon Valley. Amerika is geklopt in het speelveld waarin het zich onaantastbaar waande’

Stijn Fockedey, co-hoofdredacteur a.i.

“Dat is hetzelfde als over cyberveiligheid. Er zijn nooit bewijzen openbaar gemaakt die zwart op wit stellen dat TikTok voor spionage wordt misbruikt. De Chinese overheid heeft wel het recht om Chinese bedrijven ertoe te dwingen hun gebruikersdata af te staan. Dat is een potentieel gevaar, omdat China de gevoelige gegevens van gebruikers heel gericht tegen hen zou kunnen gebruiken. Belangrijke of machtige personen zouden bijvoorbeeld kunnen worden afgeperst op basis van de interesses die naar voren komen uit hun kijkgedrag op TikTok. Het is door dat risico dat de app in veel landen, waaronder België, al langer verboden is voor populaire politici.”

Als het verbod straks van kracht wordt, hoe zal de Europese politiek daarop reageren?

FOCKEDEY. “Europa is iets vatbaarder voor Chinese druk dan de Verenigde Staten, dus het is de vraag of het hier zo’n vaart zal lopen. Europa zal iets moeten doen, maar het is niet zeker dat we zover als een verbod of een gedwongen verkoop gaan. Veel zal afhangen van de druk die de Verenigde Staten zullen uitoefenen op zijn westerse bondgenoten. In de zaak van het Chinese telecombedrijf Huawei in 2019 heeft de Verenigde Staten wel degelijk Europese lidstaten ertoe aangezet apparatuur van Huawei te weren uit de kritieke 5G-infrastructuur. Dat is ook in de meeste landen, waaronder België, gebeurd.

“Het is voorlopig moeilijk te zeggen welke stappen Europa nu zal nemen. Daarvoor zal ook eerst naar de Verenigde Staten worden gekeken. Zal TikTok uiteindelijk aan een Amerikaans bedrijf worden verkocht en zal dat Amerikaans bedrijf ook gelijk de Europese markt vertegenwoordigen? Of wordt in Europa een aparte speler gekozen? Het is nog koffiedik kijken.”

Zeker is dat de zaak een juridisch staartje krijgt. ByteDance heeft al verklaard dat het eerst alle juridische middelen zal aanwenden, alvorens in te stemmen met een verkoop aan een Amerikaans bedrijf.

FOCKEDEY. “Als het tot een verkoop komt, heeft ByteDance 270 dagen, met mogelijk 90 dagen verlenging, om een overnemer te vinden voor TikTok. Anders dreigt een verbod. Maar die verkoop zal geen makkelijke klus worden. Alleen al de Amerikaanse business van TikTok is miljarden waard. Geld dat maar weinig spelers op tafel kunnen en willen leggen. Stel dat een bedrijf als Meta zich kandidaat stelt, dan zou die verkoop niet te verdedigen zijn vanuit het oogpunt van de mededinging. Het risico is dat een van die bigtechbedrijven te machtig wordt als het TikTok erbij krijgt. In dat geval zal de verkoop aan zo’n bedrijf ook niet zijn toegestaan door de Amerikaanse handelswaakhond FTC.

‘Laat TikTok in het beheer van ByteDance, maar laat een derde, neutrale partij het algoritme overzien’

Michael Freilich, kamerlid (N-VA)

“Toch is het voor de Verenigde Staten een belangrijke kans, want TikTok is ook een doorn in het oog van Silicon Valley. Amerika is geklopt in het speelveld waarin het zich onaantastbaar waande. TikTok is door zijn succes echt een bedreiging. We zagen wel dat Instagram functies overnam met zijn eigen korte video’s, de reels, maar TikTok is en blijft een app die een hele generatie vertegenwoordigt: het jonge publiek van gen Z’ers, die ermee zijn opgegroeid. Zonder dat ingrijpen hadden Instagram en YouTube de Chinese app niet klein gekregen.”

Was het daar ook niet voor een stuk om te doen, om die grote economische dreiging van TikTok ten opzichte Instagram en co? Hoe zeer de Verenigde Staten ook verwijst naar nationale veiligheid?

FOCKEDEY. “Het zal zeker hebben meegespeeld, al zou dat geen legitiem argument mogen zijn. Ook al valt er iets te zeggen voor de houding van de Verenigde Staten, omdat het uitgerekend om China gaat. In dat land worden alle westerse diensten namelijk geweerd omwille van de censuur in het land. Chinese alternatieven voor onder meer Google Zoeken, WhatsApp en Facebook zijn er de afgelopen volledig ingeburgerd. Waarom zouden de Verenigde Staten zich inhouden tegenover een land dat zelf al decennia Amerikaanse bedrijven afstoot?”

Lees ook: