Top EU-China: ‘China wil vermijden dat Poetin geïsoleerd raakt’
Vandaag – vrijdag 1 april – houden de Europese Unie en China een top, tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne. China zit verveeld met zijn Russische bondgenoot, maar houdt zich op de vlakte, uit berekening. “China heeft niets te winnen in dit conflict.”
Het botert al een tijd niet meer tussen Europa en China. Eind 2020 joeg Duits bondskanselier Angela Merkel er nog vlug een investeringsakkoord tussen de Europese Unie en China door, het Comprehensive Agreement on Investment. Maar tot op heden heeft het Europees Parlement het akkoord niet bekrachtigd. Er zijn te veel spanningen opgedoken tussen beide partijen. Vorig jaar zette China een reeks Europese parlementairen en academici op de zwarte lijst, nadat de Europese Unie sancties had getroffen tegen enkele Chinese topambtenaren gelinkt aan mensenrechtenschendingen tegen de Oeigoerse minderheid in China. De temperatuur ging nog hoger toen Europa begin dit jaar een zaak aanspande bij de Wereldhandelsorganisatie tegen de Chinese boycot van de Litouwse export, op zijn beurt een reactie op de opening van een Taiwanese diplomatieke post in Vilnius.
De heilige schrik van de Chinezen is dat de Europese Unie zich achter het Amerikaanse handelsbeleid zou scharen en haar invoer vanuit China zou beperken’
Er ligt dus best wel wat materiaal op de onderhandelingstafel. Daar komt nu nog de Russische inval in Oekraïne bij. Hoewel niet van harte, blijft China achter Rusland staan. Het riskeert daarmee een imago van medeplichtigheid in de ogen van de Europese Unie. Nochtans heeft China een kans op meer geloofwaardigheid, maar het lijkt die te missen.
Waarom werpt China zich niet op als actieve bemiddelaar in de Oekraïense oorlog?
“Omdat China daar op dit moment niets bij te winnen heeft”, zegt Ingrid d’Hooghe, zelfstandig China-expert verbonden aan het Nederlandse Clingendael Instituut en het Leiden Asia Centre. “Met zo’n bemiddelingsrol is het in deze fase zeer moeilijk om resultaten te boeken, en bovendien geldt China niet als neutrale partij in dit conflict. Het ontbreekt China ook aan terreinkennis. Het kon optreden als bemiddelaar voor Noord-Korea, wegens zijn afdoende kennis. Oekraïne is een ander paar mouwen.”
“China koestert geen grote liefde voor Rusland, en nu schendt de Russische president Vladimir Poetin ook nog belangrijke Chinese principes als territoriale integriteit. Dat brengt China in een lastig parket, maar tot nog toe is het bereid de prijs voor zijn strategische partnerschap met Rusland te betalen”, zegt D’Hooghe. “Stel nu nog dat China zich keert tegen Rusland, dan zal het daarmee de gunst van zijn grote opponent, de Verenigde Staten, niet winnen. Daarom houdt China zo veel mogelijk afstand. Het steunt de Russische retoriek, maar legt zich anderzijds neer bij de westerse sancties tegen Rusland. China probeert de kool en de geit te sparen.”
Wat niet betekent dat China stilzit, aldus Jonathan Holslag, China-kenner en docent internationale politiek aan de VUB. “Achter de schermen probeert China Poetin tot rede te brengen, vooral uit bezorgdheid over de interne Russische instabiliteit. Het Russische regime zou wel eens onder druk kunnen komen door een langdurige oorlog. China wil vermijden dat Poetin geïsoleerd raakt. Anderzijds moet China zich hoeden voor een fatale breuk met het Westen. Het is een delicate evenwichtsoefening.”
Is China bang voor westerse sancties?
“China is vooral bang voor een strenger Europees handelsbeleid”, zegt Holslag. “De Europese Unie is de belangrijkste afzetmarkt voor China. De heilige schrik van de Chinezen is dat de Europese Unie zich achter het Amerikaanse handelsbeleid zou scharen en haar invoer vanuit China zou beperken. Het is waar dat China kan terugslaan met sancties tegen Europese bedrijven die actief zijn op zijn markt, zoals BASF en Volkswagen. China kan die Europese bedrijven flink pijn doen. Maar het zou China nog veel meer pijn doen als Europa zijn markt gaat afschermen voor Chinese producten.”
Zo’n Europese tegenwind zou des te harder aankomen, nu de Chinese economie in slecht vaarwater beland is. Vorig jaar haalde China nog een groei van 8,1 procent. Dit jaar is het officiële groeidoel 5,5 procent, heel bescheiden naar Chinese normen en volgens economen moeilijk haalbaar zonder een nieuwe verhoging van de schuldenberg. “China is heel kwetsbaar”, zegt Holslag. “De prestaties van de Chinese economie in de voorbije twee coronajaren zijn grotendeels te danken aan de recordexport. Dat wijst er nog eens op dat de Chinese betrachting om de economie te stoelen op binnenlandse consumptie nog helemaal geen realiteit is.”
Zal het herwonnen Europese zelfvertrouwen standhouden?
“Als we nu niet wakker zijn, zullen we nooit wakker worden”, zegt Holslag. “De Duitsers zijn alvast wakker geschoten, en dat is zeer belangrijk. Voor het eerst in decennia denkt Duitsland na over zijn relatie met China en Rusland. Berlijn erkent dat de Duitse bedrijven te afhankelijk geworden zijn van de Chinese en de Russische markt, en wil dat corrigeren. Net zo essentieel is de psychologische schok in de oostelijke EU-lidstaten. Landen als Polen, Roemenië en zelfs Bulgarije zien China nu als de grote helper van Rusland. In het Europese debat zijn ze overgeschakeld naar een kritische houding tegenover China. Hoe langer de oorlog aanhoudt, hoe meer de geesten in de Europese hoofdsteden zullen rijpen, ook in België. Tot voor enkele weken waren onze politici totaal niet bezig met onze economische veiligheid. Dat verandert nu. Dus ja, er is kans op een kantelpunt in het Europese denken.”
De ene autocraat is de andere niet
Voor het oog van de wereld zijn naaste medewerkers vernederen, de Russische president Vladimir Poetin draait er zijn hand niet voor om. Zijn Chinese collega Xi Jinping zou zoiets nooit doen, aldus Ingrid d’Hooghe. “Xi is wel zo behoedzaam om te zorgen voor zo veel mogelijk steun. Daarin verschilt zijn positie met die van Poetin. Xi moet een partij van 90 miljoen leden tevreden houden.”
De Chinese Communistische Partij is niet het monolithische blok waarvoor ze in het Westen versleten wordt. “De partij telt een veelheid van strekkingen en fracties die achter gesloten deuren discussie voeren, zeker over de economische koers”, zegt D’Hooghe. “Bij de opmaak van de economische vijfjarenplannen zijn niet alleen partijleden betrokken, maar ook specialisten, academici en mensen uit de bedrijfswereld. Wat China nog niet tot een democratie maakt. De partijtop heeft het laatste woord, en iedereen moet zich daarachter scharen. Maar er is wel discussie.”
Het belangrijkste verschil tussen het Russische en het Chinese regime is wellicht dat dat laatste de steun van het volk probeert te houden. “Onderzoek laat zien dat de gemiddelde Chinees tevreden is over het bestuur van het land”, zegt D’Hooghe. “De economische groei zwakt nu wat af, maar voor de meeste Chinezen wordt het leven er beter op. China bestrijdt de corruptie – onvoldoende, maar toch – en zet hard in op het dichten van de kloof tussen arm en rijk. Al zijn ook daar kanttekeningen bij te plaatsen. In naam van de gelijkere welvaartsverdeling pakt het regime grote ondernemers en rijke artiesten aan wegens vermeende belastingontduiking, maar de politieke elite blijft vooralsnog buiten schot. Dat neemt niet weg dat de Chinese overheid al jaren oprecht werkt aan de ontwikkeling van het land en meer welvaart voor de bevolking. Dat maakt China zo anders dan een kleptocratie als Rusland. In 2049, op de honderdste verjaardag van de Chinese Volksrepubliek, moet het land een welvarende en hoogontwikkelde natie zijn. De hele bevolking moet daarvan mee profiteren. Dat is echt het doel van de Chinese leiders.”
5,5 procent is het officiële groeidoel van China dit jaar. Dat is heel bescheiden naar Chinese normen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier