‘Tontines: oplossing voor de pensioencrisis en de heropbouw van de economie?’

‘Het coronavirus heeft heel wat schade aangebracht aan onze economie. Door spaargeld te activeren en via tontines te investeren in Belgische ondernemingen, kunnen we zuurstof aan de economie geven en kunnen burgers hun aanvullend pensioen verhogen.’ Dat zeggen professoren financiën Kris Boudt (UGent) en Steven Vanduffel (VUB).

De focus van de media op de coronacrisis duwt andere belangrijke problemen, waar we tot voor kort nochtans veel aandacht voor hadden, tijdelijk naar de achtergrond. Zo wordt met geen woord gerept over de pensioencrisis. Coronavirus of niet, de gemiddelde levensduur van de Belgische bevolking gaat nog altijd crescendo. De medische vooruitgang leidt ertoe dat velen de kaap van 100 jaar zullen ronden.

Dat voor problemen als de pensioencrisis op dit moment nauwelijks aandacht is, is behalve opvallend ook begrijpelijk. De coronacrisis en de economische gevolgen zijn een realiteit, waar we bovendien rekening mee zullen moeten houden bij de aanpak van andere uitdagingen waar onze samenleving mee wordt geconfronteerd.

Liquide middelen voor bedrijven

Ondanks de vele tijdelijke steunmaatregelen van de overheid voor ondernemingen en particulieren, zien veel bedrijven die enkele maanden geleden nog in blakende financiële gezondheid verkeerden, de verliezen oplopen. Op lange en middellange termijn zullen veel bedrijven een kapitaalinbreng onder de vorm van liquide middelen nodig hebben. Nog meer overheidsgeld uitgeven is, gegeven de staatsschuld en het grote tekort, misschien niet langer een optie. En enkel rekenen op de traditionele, kapitaalkrachtige investeerders om onze economie aan te zwengelen, is wellicht een naïeve gedachte.

We willen hier daarom pleiten voor de creatie van tontines, die een elegante oplossing kunnen bieden voor beide problemen.

Een tontine is een langlopend financieel contract tussen ondernemingen en burgers die geld willen investeren. Zij worden vertegenwoordigd door bijvoorbeeld de overheid, consumenten en beroepsverenigingen of vakbonden. Voor elke tontine wordt een beheerscomité aangesteld dat beslist in welke ondernemingen geld zal worden belegd. Daarbij kan rekening worden gehouden met de voorkeuren van de deelnemende burgers, die kunnen kiezen uit drie strategieën: defensief, neutraal en agressief.

De tontine-overeenkomst bepaalt dat de opbrengsten van de investeringen in de tontine enkel en alleen zullen worden gebruikt om aanvullende pensioenen aan de deelnemers uit te betalen, boven op het wettelijke pensioen. Net zoals bij het wettelijke pensioen, zal elke deelnemer die inkomsten alleen maar kunnen bekomen als hij op de afgesproken pensioenleeftijd nog in leven is en enkel zolang hij leeft. Mensen die lang leven, ontvangen dus meer dan pechvogels die eerder sterven, maar dat is bij het wettelijke pensioen ook zo. Deelnemers leggen geld samen in een fonds, het fonds belegt op een verstandige manier in de economie en de opbrengsten worden onder de vorm van maandelijkse uitkeringen weer verdeeld over de deelnemers.

De tontine vult uw wettelijke pensioen (en uw eventuele groepsverzekering) aan, omdat ze zorgt voor uitbetalingen tot uw overlijden, zelfs al wordt u 120 jaar. De deelnemers spreken op voorhand af hoe ze de opbrengsten onder elkaar zullen verdelen. Men kan kiezen voor een vast verwacht bedrag, maar ook anticiperen op toenemende uitgaven, door te kiezen voor uitbetalingen die stijgen naarmate men ouder wordt.

Goedkoper alternatief

Er bestaan in België de facto maar twee alternatieven om het ‘risico op een lang leven’ te dekken. Het eerste alternatief is het wettelijke pensioen, voor velen helaas onvoldoende om van een zorgeloze oude dag te kunnen genieten. Het tweede alternatief is een verzekering afsluiten, waarbij u vanaf de pensioenleeftijd tot het overlijden een maandelijkse som krijgt, een zogenaamde lijfrente. Lijfrentes zijn op de Belgische markt moeilijk verkrijgbaar en vaak duur. Tontines kunnen een goedkoper alternatief bieden.

Het verschil in prijs komt doordat bij een tontine de maandelijkse sommen niet worden gegarandeerd door de verzekeraar. De deelnemers verzekeren elkaars langlevenrisico. Zo vermijdt u de hoge kosten die een verzekeraar aanrekent als gevolg van verplichte kapitaalbuffers en een zware administratie, alsook een te lage lijfrente door het systematisch overschatten van de levensverwachting. Bij de tontine wordt alles zo berekend dat de opbrengsten eerlijk worden verdeeld over de deelnemers – onder andere door de echte levensverwachtingen van de deelnemers te gebruiken – en zijn de enige bijkomende kosten die van het beheer.

Die kostenefficiëntie staat tegenover het iets grotere risico van een tontine. Door te beleggen in Belgische bedrijven dragen deelnemers, net zoals bij een gewoon beleggingsfonds, enig beleggingsrisico. Het kan daarom gebeuren dat de initieel verwachte pensioenbedragen neerwaarts moeten worden bijgesteld omdat het verwachte rendement uitblijft. Maar ook het omgekeerde is mogelijk. Het kan ook dat de deelnemers gemiddeld gezien veel langer leven dan verwacht, waardoor er uiteindelijk ook moet worden bijgesteld. Maar ook het omgekeerde scenario bestaat, waarin deelnemers minder lang leven dan verwacht en de pensioenbedragen kunnen worden verhoogd.

Zuurstof voor de economie

Wij achten dit moment ideaal voor de opstart van tontines in België. Het coronavirus heeft heel wat schade aangebracht aan onze economie. Door spaargeld te activeren en via tontines te investeren in Belgische ondernemingen die een tekort aan liquide middelen hebben, geven we zuurstof aan onze economie en kunnen burgers hun aanvullend pensioen verhogen.

De tontine sluit aan bij diverse pleidooien in de media om een groot investeringsfonds op te richten om het eigen vermogen van ondernemingen op te krikken. Wij zijn dat voorstel genegen, maar benadrukken het belang het fonds als een pensioenspaarproduct te lanceren. Op voorwaarde dat ze goed zijn ontworpen, kunnen tontines een win-winsituatie creëren voor de pensioenspaarder en de noodlijdende Belgische ondernemingen. Geen tijd te verliezen.