Tom Dechaene en Koen Algoet (Nationale Bank): ‘Als het goed gaat, kent niemand ons.’

De Nationale Bank trok de voorbije jaren de stekker uit een bank en legde twee beursvennootschappen aan de ketting. Onlangs verhinderde de toezichthouder dat een naam uit de Panama Papers een private bank zou leiden. “En dat is nog maar het topje van de ijsberg”, klinkt het in een interview met twee sleutelfiguren.

Tom Dechaene, de directeur van de Nationale Bank, en Koen Algoet, het hoofd van het bankentoezicht in België, zijn er niet mee gediend dat de pers soms doet alsof de Europese Centrale Bank (ECB) alle banken controleert: “Bij de ECB werken 1000 mensen op het bankentoezicht, bij de nationale toezichthouders 4000 mensen. Niet al het werk gebeurt dus in Frankfurt. Vier van de vijf medewerkers voor het bankentoezicht in de Europese Unie opereren lokaal. In België zijn bij de Nationale Bank meer dan 300 mensen bezig met het toezicht op de banken.”

De toezichtsfunctie heeft niet alleen aan belang gewonnen, er is ook veel meer samenwerking op Europees niveau dan voor de financiële crisis. De ECB is sinds 2014 de centrale toezichthouder en verantwoordelijk voor de grote systeembelangrijke banken (zie kader Hoe werkt het bankentoezicht?). De nationale toezichthouders zijn verantwoordelijk voor de kleinere instellingen, maar de ECB kan het toezicht over een bank altijd naar zich toe trekken. “Stel dat België zich niet comfortabel voelt met een bank die onder een andere lokale toezichthouder valt, maar wel actief is in België, dan kunnen wij Frankfurt vragen de zaken van naderbij op te volgen”, legt Dechaene uit.

De voorbije jaren moest de Nationale Bank een aantal keren ingrijpen in de Belgische financiële sector: bij Optima Bank, Merit Capital en Weghsteen. Is de Nationale Bank strenger dan vroeger?

TOM DECHAENE. “Het antwoord is ja, op alle gebieden. Wat de pers haalt, is het topje van de ijsberg. Het gros van onze tussenkomsten gebeurt achter de schermen. Voor de interviews om de geschiktheid van kandidaat-bestuurders en -CEO’s van banken te beoordelen, leggen we de lat steeds hoger. Een hoop bestuurders, die tien jaar geleden die horde zonder probleem namen, zouden er vandaag wellicht niet in slagen. De geschiktheid van eerder benoemde bestuurders kan te allen tijde worden opnieuw geëvalueerd. Wij treden veel meer op dan de buitenwereld ziet. Het toezicht is veel strenger dan pakweg tien jaar geleden.”

En toch krijgen jullie bij elke operatie kritiek. Bij Weghsteen hadden jullie eerder moeten ingrijpen, bij Optima werd volgens oprichter Jeroen Piqueur ‘een gezonde instelling’ geliquideerd.

DECHAENE. “Als het goed gaat, kent niemand ons. Als het slecht gaat, zijn wij de gebeten hond.”

KOEN ALGOET. “Weghsteen was een beursvennootschap. De regelgeving voor beursvennootschappen is veel strenger geworden. Als je niet mee evolueert, ga je op een gegeven moment onder de lat. Maar de Nationale Bank heeft niet de bevoegdheid noch de middelen om bij elke entiteit op elk moment iemand ter plaatse te hebben. We zijn afhankelijk van de rapportage door de directie en de raad van bestuur, waarop wij gerichte analyses uitvoeren. Tenzij we aanwijzingen hebben dat er iets aan de hand is. Dan sturen we een aantal inspecteurs gedurende enkele weken of maanden ter plaatse. Als blijkt dat er zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen, grijpen wij in.”

DECHAENE. “We sturen jaarlijks inspecteurs uit om risico’s in kaart te brengen, en daarbij komen alle financiële instellingen om de zoveel tijd aan de beurt. Dat kunnen we niet jaarlijks doen bij alle instellingen, of we zouden tien keer zoveel mensen nodig hebben.”

Bij Optima leek het alsof het toezicht had gefaald.

ALGOET. “Wij hebben het faillissement van Optima niet gewild. Het was het gevolg van slecht beleid en van de onwil van de aandeelhouder om zijn engagementen na te komen. Toch was de reactie: het toezicht heeft gefaald. Wij hebben aan de parlementaire onderzoekscommissie uitgelegd dat een faillissement niet per se moet worden vermeden, want dan bescherm je het slechte bestuur en de aandeelhouders. Het faillissement van een bank is geen falen van het toezicht. De spaarders van Optima hebben binnen de wettelijke termijn hun geld teruggekregen. Het zou fout zijn de aandeelhouders te beschermen en de gemeenschap voor de tekorten te laten opdraaien.”

Had de Nationale Bank een licentie mogen geven aan Optima?

DECHAENE. “Na de overname van Ethias Bank voldeed Optima aan alle voorwaarden. Je kunt een licentie niet weigeren op basis van een reputatie of geruchten. Een inspectie heeft later onregelmatigheden aan het licht gebracht. Achteraf kun je altijd zeggen: je had het moeten weten. Maar wij moeten ervan uitgaan dat alles wat ons verteld wordt, juist is.”

ALGOET. “En als we denken dat men ons beliegt, sturen we inspecteurs. Maar we kunnen niet alles realtime controleren.”

Hoe bepaal je het moment om de stekker eruit te trekken?

DECHAENE. “Dat is de moeilijkste beslissing. Ofwel doe je het te vroeg en viel de bank nog te redden. Ofwel doe je het te laat en verliezen depositohouders hun geld. Ik zie onze taak als een combinatie van een huisarts en een specialist. Als de patiënt in nood verkeert, moet je hem tijdig naar de spoedafdeling sturen. Je mag niet te lang wachten om tot de resolutie (de liquidatie of verkoop van een bank, nvdr) over te gaan.”

De Nationale Bank maakt zich zorgen over de ongebreidelde kredietverstrekking door de banken. Daarom verplicht ze hen een extra kapitaalbuffer van een miljard euro aan te leggen. Waarom is dat nodig?

DECHAENE. “De buffer verplicht de banken geld opzij te zetten in goede tijden, om eruit te kunnen putten in slechte tijden. Dat moet verhinderen dat banken te veel winst aan hun aandeelhouders uitkeren. De Nationale Bank heeft vastgesteld dat de groei van de kredietverlening in België veel groter is dan die van de economie. Dat is niet gezond, daarom hebben we die buffer opgelegd.”

Kennen de banken te veel risicovolle woonkredieten toe?

DECHAENE. “Een op de twee bankcrisissen komt voort uit een oververhitte vastgoed- en kredietmarkt. Ondanks de financiële crisis hebben de vastgoedprijzen in België geen inzinking gehad. Maar dat is geen garantie voor de toekomst. Belgen doen daar een beetje blasé over, maar een dalende vastgoedmarkt valt niet uit te sluiten. Het zou nieuw zijn voor ons land. En dan zal blijken of dat een impact heeft op de terugbetalingscapaciteit van de Belgen.

“België is een van de landen met de laagste kredietkosten (provisies en afschrijvingen voor slechte leningen, nvdr) voor de banken. Maar er komt een dag dat die, als gevolg van een economische vertraging of een groei van de werkloosheid, omhoog gaan. Daar moeten we waakzaam voor zijn.”

Banken zeggen dat net het beleid van de ECB hen verplicht veel krediet toe te kennen. Als ze dat niet doen, moeten ze Frankfurt een strafrente op hun cashoverschotten betalen.

DECHAENE. “Het klopt dat het monetaire beleid van de ECB het businessmodel van de banken onder druk zet, omdat de klassieke transformatie van deposito’s in kredieten minder opbrengt. Dat proberen ze te compenseren door meer kredieten toe te kennen. Maar er zijn nog andere manieren om geld te verdienen, zoals vermogensbeheer of verzekeringen. De banken kunnen ook hun kostenstructuur bekijken.”

Zit het probleem vooral bij de kleinere banken, die geen gediversifieerde inkomsten hebben?

DECHAENE. “Ja. Maar die conclusie gaat niet op voor alle kleine banken. Sommige hebben wel verschillende inkomstenbronnen. Bovendien zitten de prijsbrekers op alle niveaus. De marktaandelen in hypothecair krediet kunnen heel snel verschuiven door een commerciële actie van een bank, waarop de andere reageren. Op die manier houden ze de lage marges als sector in stand.”

Twee eerdere verhogingen van de kapitaalbuffers hebben er niet voor gezorgd dat banken geen risicovolle woonkredieten meer toekennen. Waarom zou de nieuwe maatregel wel werken?

DECHAENE. “Het is een zeer competitieve markt, waarin veel liquiditeiten circuleren. Daarom spreken we de banken daar individueel op aan. We willen hen niet verbieden risicovolle leningen toe te kennen, maar ze moeten er wel voor zorgen dat de risico’s in hun marges verrekend zijn.”

ALGOET. “De maatregelen hebben nog niet geleid tot een aanpassing van het gedrag van de banken, maar ze hebben er wel voor gezorgd dat de banken meer geld opzij moeten zetten. Daardoor beperk je op termijn hun commerciële slagkracht.”

De ECB pleit voor schaalvergroting en grensoverschrijdende fusies. Staat dat niet haaks op een van de lessen van de financiële crisis: grote complexe banken houden een systeemrisico in?

DECHAENE. “Ik vind dat de grote banken in de eurozone al heel groot en systemisch zijn, en dat ze niet nog groter moeten worden. De grootste banken zijn niet de meest rendabele. De vraag is of de digitalisering van de dienstverlening dat zal veranderen. We kennen het antwoord nog niet.

“Ik ben een koele minnaar van grote grensoverschrijdende fusies. Zolang een gemeenschappelijke depositogarantie in Europa ontbreekt, zijn zulke operaties niet wenselijk. Frankfurt kan beslissen noodlijdende banken op te doeken, maar de rekening valt wel bij de nationale depositogarantiesystemen in de bus. Dat is een gevaarlijke situatie. Zolang de bankenunie niet is afgewerkt, zitten we in een kwetsbare situatie. En er is weinig animo bij de politici om daar verandering in te brengen.”

Een recent rapport van de ECB toont aan dat de kosten van de Europese banken hoog blijven. Doen de Belgische banken genoeg om de kosten te drukken?

DECHAENE. “In België wordt zwaar bespaard op personeels- en agentschapskosten. De sector evolueert snel richting online en mobiel bankieren. Maar omdat de inkomsten onder druk staan, is die oefening nooit af. In Nederland en Scandinavië zijn er veel minder kantoren. Ook cash blijft een grote kostenpost voor de banken. Stilaan trachten ze geldopnames te tariferen.”

ALGOET. “Als je de verhouding tussen de kosten en de inkomsten bekijkt, zitten de Belgische banken in de middenmoot. Ze hebben geen bovengemiddeld hoge kostenstructuur. Maar dat gemiddelde verbergt grote verschillen tussen instellingen. Sommige moeten nog heel hard werken om de kosten naar beneden te brengen. Dat is nodig als ze geld willen vrijmaken om te investeren in IT en in de digitale transformatie.”

Zijn de kapitaalbuffers groot genoeg? U spreekt over leverage ratio’s (eigen vermogen tegenover het balanstotaal) van amper 4 of 5 procent.

DECHAENE. “De buffers zijn groter dan tien jaar geleden. Je kunt dromen van veel hogere buffers, maar dat kapitaal komt niet zomaar uit de lucht gevallen. De banken moeten dat geld ofwel zelf verdienen, ofwel op de aandelenmarkt aantrekken. Dat is niet vanzelfsprekend. Ook voor toezichthouders is er een groot verschil tussen wat je wenst en wat je kunt bereiken.”