‘Tijd om ontkenning harder aan te pakken’

Het is heel belangrijk dat onze samenleving het onderscheid leert te zien tussen scepticisme en ontkenning, stelt professor-emeritus aan de Vlerick Business School Marc Buelens.

Tien jaar geleden verscheen in het gezaghebbende British Medical Journal een artikel waarvan de ernst van de waarschuwingen pas nu ten volle doordringt. Het gaat even over de onschuldige verhaaltjes over kerstmannen en rendieren, maar al snel wordt het ernst. Valse stellingen worden al te gretig verspreid. ‘Hiv is niet de oorzaak van aids.’ ‘Vaccins tegen mazelen, bof en rubella zijn niet veilig.’ ‘Het inhaleren van secundaire rook is ongevaarlijk.’ ‘De bewijzen dat de aarde opwarmt, zijn weinig overtuigend, en er is helemaal geen bewijs dat de aarde opwarmt onder invloed van de mens.’

Het meest schrijnende voorbeeld van ontkenning was toen nog aids. Sindsdien is de betrouwbare kennis over aids, vaccins, de opwarming van de aarde en de schadelijkheid van sigaretten exponentieel toegenomen. Alleen over roken voeren de ontkenners nog achterhoedegevechten. Maar op te veel plaatsen zijn de negationisten superactief bezig. Hoe gevaarlijk dat kan zijn, werd vorige week duidelijk in het Capitool in Washington. In Pennsylvania waren tientallen camera’s opgesteld om elke telling te volgen, honderden waarnemers keken toe, alles werd vijfmaal gecheckt. Toch kon Rudy Giuliani – de gewezen burgemeester van New York en in de ogen van velen een echte leider na de aanslagen in 2001 – onverbloemd en ongestraft blijven verklaren dat de uitslag vervalst was en dat er honderden bewijzen voor waren.

Mijn Amerikaanse vriend heeft het mij geleerd na de verkiezing van Trump en het brexitreferendum in 2016: ‘ elections have consequences’. Nu moet iedereen ook beseffen: ‘ words have consequences’. Gelovigen weten dat de woorden uit heilige schriften verregaande gevolgen hebben, ze richten hun leven ernaar in, ze bekeren of vervolgen niet-gelovigen, prediken, verzorgen de zieken, bidden ¬ allemaal omwille van die heilige woorden. Als Trump en Giuliani blijven herhalen dat de verkiezingen gestolen zijn, hebben die woorden gevolgen. Herhaalde leugens hebben verregaande gevolgen.

Negationisme is het gebruik van retorische argumenten om bewezen feiten onderuit te halen. Op mijn website heb ik als vingeroefening geprobeerd de brutale bestorming van het Capitool anders te spinnen. Brave mensen, geïnfiltreerd door het uiterst linkse Antifa. Dat liet zich vlotter schrijven dan ik dacht. En als ik niet opzettelijk zwaar overdreven had, klonk het ook veel overtuigender dan ik dacht. Maar het zijn leugens. Een beetje twijfel zwaaien, een feit uit zijn context halen. Meer is er niet nodig.

Ik ben er trots op dat ik een scepticus ben. Wie regelmatig deze column leest, weet dat ik niet bezwijk voor algemeen aanvaarde inzichten over ondernemerschap, leiderschap, de Myers-Briggs Type Indicator en zelfs de positieve psychologie. Ik ben sceptisch. Ook tegenover Rutger Bregman, die stelt dat de meeste mensen deugen en mijn vakgebied onderuithaalt. Mijn scepticisme zegt dat ook hij methodologische problemen heeft, maar dat zijn fundamentele punt een stevig uitgangspunt is. Een scepticus verandert van mening als er nieuwe evidentie komt. Persoonlijk vind ik het zelfs een bron van voldoening als ik van mening kan veranderen over China, de gevangenisexperimenten van Zimbardo of de rol van het kapitalisme in een gezonde samenleving. Maar telkens check ik nog enkele andere bronnen. En zoek ik tegenspraak, over onderwerpen die mij de moeite waard lijken. Niet over het bestuur van RSC Anderlecht bijvoorbeeld. Er moet nog wat overblijven voor op café, de dag dat we daar weer naartoe mogen.

Het is heel belangrijk dat onze samenleving het onderscheid leert te zien tussen ontspannend discussiëren over voetbal, en scepticisme en ontkenning. Wees gerust sceptisch tegenover dat onderscheid. Maar leer toch vooral ontkenning en negationisme te herkennen. Dat is een hulpmiddel voor elke kritische lezer. Daar zal ik volgende week dieper op ingaan.