‘Strategische autonomie’: wat houdt het nieuwe mantra van de Europese Unie in?

De Europese Unie zal te weten komen wat ‘strategische autonomie’ precies betekent, en wie de baas is.

Als je een ambtenaar van de Europese Unie interviewt, krijg je soms het gevoel dat je Humpty Dumpty vragen stelt. In Alice in Wonderland legt het notoir onhandige ei uit: “Als ik een woord gebruik, betekent het precies wat ik wil dat het betekent – niet meer en niet minder.” Eurocraten zouden goedkeurend knikken. De Europese Unie probeert te navigeren tussen een onbetrouwbaar Amerika en een opkomend China, en ze is daarbij op een begrip gekomen dat haar nieuwe mantra samenvat: ‘strategische autonomie’. Jammer genoeg is niemand het erover eens wat dat precies inhoudt. De ware definitie van dat begrip uitwerken wordt de grote opdracht voor 2022.

Voor een stuk is het een economisch concept, en op dat gebied zal er wel relatieve harmonie heersen tussen de Europese regeringen. Vrijhandelslanden zoals Denemarken en Nederland steunen – schoorvoetend – het idee dat de Europese Unie meer zelfbedruipend moet worden voor zaken zoals microchips. De pandemie heeft aangetoond dat toeleveringsketens kwetsbaar kunnen zijn. Europese bedrijven hebben hun vingers al verbrand door zaken te doen in China doordat hun intellectuele eigendom gestolen werd. Zolang niet blijkt dat het beleid een list is om duffe Europese ondernemingen hopen geld toe te schuiven, zullen de liberale landen het spel meespelen. Dat zal leiden tot een Europese economie die minder afhankelijk is van import.

Defensie is een twistpunt

De andere kant van strategische autonomie – defensie en veiligheid – zal een stuk controversiëler zijn. De Europese Unie is verdeeld over defensie. Harde macht is een lastig thema, en om die reden wordt het gewoonlijk genegeerd op het Europese niveau. In de eerste helft van 2022 komt er een top over defensie, geleid door Frankrijk en met de Europese Commissie als cheerleader. Die vergadering zal alle schijnwerpers richten op het onderwerp.

Het belangrijkste twistpunt zal zijn te beslissen hoe de Europese Unie moet omgaan met de Verenigde Staten. Frankrijk ziet Amerika als een onbetrouwbare vriend, die zijn bondgenoten zonder enige waarschuwing in de steek laat in Afghanistan en contracten voor duikboten afsnoept. Voor Polen en zijn vrienden in Oost-Europa zijn de Verenigde Staten het enige duurzame bolwerk tegen de Russische agressie. Een mogelijk compromis is om meer Europese integratie op het gebied van defensie toe te laten, zij het op een manier die Amerika geen excuus biedt om zich terug te trekken.

Een meer waarschijnlijke optie bestaat in een beperktere coalitie van bereidwillige leden, waarbij bepaalde landen ermee akkoord gaan hun strijdkrachten verder samen te smelten. Zonder echter ook maar in de buurt te komen van het vaak voorspelde, maar nooit gerealiseerde EU-leger.

Franse invloed

Frankrijk zal zijn rol versterken als de meest invloedrijke regering van de Europese Unie. Het vertrek van Angela Merkel zal een machtsvacuüm creëren aan de top, en de Fransen zullen meer dan bereid zijn om dat te vullen. Frankrijk heeft de eerste zes maanden van 2022 het voorzitterschap van de Europese Unie in handen en kan daardoor de wetgevende agenda vormgeven. Het land heeft zelfs beloofd zoveel mogelijk EU-zaken in het Frans af te handelen.

Emmanuel Macron, de meest overtuigde pleitbezorger van Europese strategische autonomie, kan een tweede ambtstermijn als Franse president binnenhalen en zichzelf profileren als de meeste prominente leider van het continent. Onder Macron heeft Frankrijk zijn invloed op het Europese niveau vergroot, maar ‘de Franse piek’ lijkt nog een eind weg.

Die Franse invloed zal meteen al op de proef worden gesteld door de geplande hervormingen van het Stabiliteits- en Groeipact. De herziening van de begrotingsregels die bepalen hoeveel de overheden mogen uitgeven, wordt de belangrijkste strijd. Frankrijk, Italië en Spanje roepen al lang om een versoepeling, maar Duitsland en Nederland houden vol dat alles perfect loopt met de huidige regelgeving.

De regels voor het op orde brengen van de uitgaven zal de meest ingrijpende beslissing zijn die de leiders van de Europese Unie in 2022 moeten nemen. De realiteit, die aan Humpty Dumpty doet denken, is dat het pact geen stabiliteit en ook geen groei heeft gecreëerd. De afgelopen twintig jaar zijn grote verschillen ontstaan tussen de groeicijfers in Noord- en Zuid-Europa, met alle politieke backlash van dien. De Europese Unie put haar macht uit haar economische invloed. Ze mag dan vaak proberen haar buitenlandse invloed te versterken, haar strategische economie zal ervan afhangen of ze in eigen huis de boel kan regelen.