Steven Van Hecke (KU Leuven) over de machtsgreep van Ursula von der Leyen: ‘Alle Eurocommissarissen zijn schatplichtig aan haar’

Door de nieuwe Europese commissarissen overlappende bevoegdheden te geven, heeft commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar macht geconsolideerd, vindt Steven Van Hecke, de Europaspecialist van de KU Leuven. “Als je het complex maakt, moet iemand de regie houden.”

Wie de taken van de nieuwe Europese commissarissen bekijkt, ziet meteen hoe een aantal bevoegdheden elkaar overlappen. Terwijl de Spaanse Teresa Ribera Klimaattransitie heeft, moet de Nederlander Wopke Hoekstra zich buigen over Klimaat en Schone Groei. Daarin speelt de industrie een belangrijke rol, maar die bevoegdheid is dan weer in handen van de Fransman Stéphane Séjourné. Andere klimaatgerelateerde bevoegdheden, zoals Energie en Milieu, zijn in handen van respectievelijk de Deense Dan Jorgensen en de Zweedse Jessika Roswall. “Ursula von der Leyen is heel creatief geweest met allerlei titels”, zegt Steven Van Hecke, hoogleraar Europese Politiek aan de KU Leuven. “Ik wil nog wel eens zien welke Directoraten-generaal (de interne departementen van de Europese Commissie, nvdr) en welke diensten binnen in de Directoraten-generaal onder welke Europese commissarissen zullen vallen. Ik weet niet of ze daar bij de Directoraten-generaal zelf zo enthousiast over zijn.”

Maar de versnippering komt Von der Leyen niet slecht uit. “Als je het complex maakt, moet iemand de regie behouden. Dan kom je uit bij Ursula von der Leyen. In de vorige Europese Commissie waren de bevoegdheden duidelijk. De Deense Margrethe Vestager bijvoorbeeld had de portefeuille Mededinging. Nu komt dat woord niet eens meer voor in de functietitels van de nieuwe Eurocommissarissen. Blijkbaar zit Mededinging grotendeels bij Teresa Ribera, maar niet volledig. Ik vind dat zeer bizar.”

Wil Von der Leyen de commissarissen tegen elkaar uitspelen om zo haar macht verstevigen?

STEVEN VAN HECKE. “Ik denk niet dat zij de commissarissen tegen elkaar wil uitspelen. Er zullen geen sterke Europese commissarissen zijn om zich tegen haar te keren, net omdat de bevoegdheden veel te verspreid zitten. De commissarissen zullen verplicht zijn met elkaar samen te werken. Er zal heel wat te coördineren vallen. Dat betekent een grotere kans op spanningen en conflicten. Wie zal er dan trancheren? Von der Leyen.”

Is dat geen gevaarlijk spel van Von der Leyen? Het kan zich tegen haar keren.

VAN HECKE. “Dat klopt, maar dan zal de opstand niet van een enkeling komen. Het zal een opstand van meerdere commissarissen moeten zijn. Maar al de commissarissen – en zeker de vicevoorzitters onder hen – zijn nu schatplichtig aan haar. Ze heeft getoond wat ze durft, zeker na wat gebeurd is met Thierry Breton (een zwaargewicht in de vorige Europese Commissie die door Von der Leyen werd geloosd, nvdr). Ik denk dus niet dat de nieuwe commissarissen snel uit hun pijp zullen komen. Ze zijn veeleer blij dat ze commissaris of vicevoorzitter mochten worden. Daarmee heeft Von der Leyen een team van medewerkers rond zich verzameld, geen team van collega’s. Zij gaan niet werken met Von der Leyen, maar voor Von der Leyen. ‘Je mag blij zijn dat je in mijn team zit. Dit zijn de regels, en dit ga je doen.’ Dat is nu de stijl van Von der Leyen.”

De zwaargewichten van vroeger, zoals Margrethe Vestager, Frans Timmermans en Valdis Dombrovskis, zijn ofwel verdwenen, ofwel gedegradeerd tot gewoon commissaris.

VAN HECKE. “Margrethe Vestager en Frans Timmermans kenden het klappen van de zweep, maar zijn inderdaad verdwenen. En er zijn zes nieuwe vicevoorzitters. Niemand van de vorige ploeg vicevoorzitters is het kunnen blijven. Valdis Dombrovskis, Maros Sefcovic en Dubravka Suica zijn gewone commissarissen geworden. Het is net van zulke ervaren vicevoorzitters dat Von der Leyen enige tegenspraak had kunnen verwachten. Er is ook niemand van de gewone commissarissen uit de vorige ploeg die vicevoorzitter is geworden. Dat wijst allemaal op de bedoeling van Von der Leyen: ‘Ik heb het voor het zeggen. Je werkt voor mij, en niet met mij.’”

Gaat u mee in het argument dat Europa een strak geleide Commissie nodig heeft, nu Berlijn en Parijs politiek verzwakt zijn en de geopolitieke spanningen zijn opgelopen?

VAN HECKE. “Ik vermoed inderdaad dat Von der Leyen het zo ziet. Ze kan een soort machtsgreep doen, omdat Berlijn en Parijs niet sterk genoeg zijn om tegengas te geven. Tegelijk heeft ze mooie posten gegeven aan Madrid, Rome en Warschau. Gezien de uitdagingen waarvoor Europa staat, hebben we een sterke Commissie met een sterke voorzitter nodig. En dan liefst mét Berlijn en Parijs, want uiteindelijk zal het zonder die beide niet lukken. De groene en digitale transitie, de versterking van onze defensie, concurrentiekracht en industrie: dat gaat Von der Leyen allemaal niet kunnen bolwerken zonder Berlijn en Parijs. Zij heeft de kans gegrepen om een soort machtsvacuüm op te vullen, maar tegelijk versterkt het haar niet echt. Ze zal haar wil niet kunnen doorduwen als de twee grote lidstaten niet in staat zijn haar te steunen. De Franse president Emmanuel Macron staat nog relatief sterk, omdat de Franse economie het vrij goed doet. En hij is nog altijd president met volheid van bevoegdheden. De Duitse bondskanslier Olaf Scholz heeft een groter probleem. Maar over een jaar kan de politieke toestand in Berlijn er alweer helemaal anders uitzien, want dan zijn er parlementsverkiezingen geweest.”

Conclusie: Ursula von der Leyen wordt nog niet meteen de keizerin van Europa.

VAN HECKE. “Ze was het al een beetje, en ze blijft het. Haar ster schittert nu nog wat meer, omdat inderdaad Berlijn en Parijs door een moeilijke periode gaan. Maar om nu te zeggen dat zij de komende vijf jaar alles en iedereen gaat domineren: zo’n vaart zal het nu ook weer niet lopen.”