Steven Van Hecke (KU Leuven): ‘Het zou mooi zijn mocht Europa zonder drama tot beslissingen komen’

De Europese Unie lijkt er weer eens beroerd voor te staan. Het pokerspel met de Britten kan slecht aflopen. Maar met de balorige Hongaren en Polen is een compromis in de maak. “In de perceptie is het natuurlijk allemaal een rommeltje”, zegt Europa-specialist Steven Van Hecke. “Maar in de feiten haalt Europa hier grote overwinningen.”

Het diner gisterenavond met Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en de Britse premier Boris Johnson heeft een handelsakkoord geen millimeter dichterbij gebracht. De deadline is nog maar eens verschoven, naar komende zondag deze keer. Steven Van Hecke, hoofddocent Europese politiek aan de KU Leuven, heeft er geen goed oog in. “Waarom zou Johnson zondag als eerste met de ogen knipperen als hij de voorbije uren, dagen en weken niet heeft geplooid? Hij zal wachten met een akkoord tot enkele dagen voor Kerstmis, of zelfs enkele dagen voor Nieuwjaar. Als het Europees Parlement dan bereid blijkt de deal goed te keuren in een extra sessie, zal Johnson het akkoord gemakkelijker kunnen verkopen aan het eigen Britse Lagerhuis. Draait het daarentegen uit op een no-deal, dan kan Johnson zeggen: ‘Ik heb tot op het laatste ogenblik geprobeerd, maar het is niet gelukt. Jammer maar helaas.'”

De verschuiving van de deadline heeft alvast één voordeel: de moeilijke brexit-onderhandelingen zijn over de EU-top van vandaag en morgen getild. Van Hecke: “Officieel staat de brexit niet op de agenda van de EU-top. Maar Johnson weet dat de EU-leiders fysiek samenkomen, en dat in de wandelgangen over de brexit zal worden gesproken. Allicht zullen de EU-leiders bij de Europese Commissie aandringen om een tandje bij te steken. Johnson van zijn kant weet dat de Europese Unie een no-deal wil vermijden. Ook al wacht hij met een akkoord tot enkele dagen voor Nieuwjaar, dan nog zal de EU niet moeilijk doen, zo rekent hij.”

Game of chicken

Niet dat de Europese Commissie zich zomaar zal laten doen. Zij maakte vandaag haar noodplannen bekend om chaos te vermijden in geval van een no-deal. De plannen moeten het mogelijk maken dat bijvoorbeeld vliegtuigen en vrachtwagens heen en weer kunnen blijven vliegen of rijden tussen het Verenigd Koninkrijk en het vasteland. “Daarmee signaleert de Europese Commissie aan haar achterban: ‘Wees gerust, we zijn klaar voor een no-deal.’ Het signaal aan Londen is: ‘We zijn niet bang voor een no-deal.’ Het gaat te ver om dat een psychologische oorlogsvoering te noemen, maar beide partijen proberen indruk te maken op elkaar. Het is een game of chicken, met als inzet: wie buigt eerst? Dat zal zondag nog niet afgelopen zijn, vermoed ik.”

Als er pas enkele dagen voor Nieuwjaar een akkoord uit de bus komt, is er geen tijd meer voor een ratificatie door de parlementen van de 27 lidstaten. Die ratificatie is nodig als het akkoord ook bepalingen bevat die tot de bevoegdheid van de lidstaten behoren. “De Europese Unie kan het akkoord laten ingaan op 1 januari onder de opschortende voorwaarde van een ratificatie door de lidstaten. Dan mogen er achteraf wel geen problemen meer opduiken in de lidstaten, zoals bij het Waalse veto destijds tegen CETA, het handelsakkoord tussen de EU en Canada. Maar dan wordt het een probleem van de EU, en niet langer van de Britten.”

Brokkenparcours

Vanuit Hongarije en Polen komt er wellicht goed nieuws. Ze kunnen zich vinden in een compromis, uitgewerkt door de Duitse bondskanselier Angela Merkel, over het befaamde Rule of Law-mechanisme. In dat mechanisme koppelt Europa financiële sancties aan schendingen van de rechtsstaat door een lidstaat. Uit ontevredenheid over dat mechanisme blokkeerden Hongarije en Polen de nieuwe Europese meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds, samengeteld een geldpot van liefst 1800 miljard euro. “Hongarije en Polen vinden dat Europa haar boekje te buiten gaat met het sanctiemechanisme”, zegt Van Hecke. “Ze bereiden daarover een klacht voor bij het Hof van Justitie van de EU. Het compromis bestaat erin dat zolang die klacht niet behandeld is, de Europese Commissie het mechanisme niet zal opstarten. De Poolse premier Mateusz Morawiecki en vooral de Hongaarse premier Viktor Orban hopen dat de procedure voor het Hof twee jaar zal duren, zodat de hele kwestie over de Hongaarse verkiezingen wordt getild. Intussen rijven ze wel veel Europees geld binnen.”

Het compromis maakt de weg vrij voor een succesvolle Europese top. Of leek het tot nog toe eerder op een brokkenparcours? “In de perceptie is het natuurlijk allemaal een rommeltje”, zegt Van Hecke. “Maar in de feiten haalt Europa hier grote overwinningen. Het Rule of Law-mechanisme is een goedgekeurde wetgeving, Polen en Hongarije kunnen dat niet meer tegenhouden. De Europese meerjarenbegroting is gered. Het coronaherstelfonds doorbreekt taboes. Voor eerst kan de Europese Unie geld lenen op de kapitaalmarkten, en komen er Europese belastingen. En als ook de Europese klimaatdoelstellingen aangescherpt worden, dan toont Europa echte daadkracht.”

Vloek

Maar die daadkracht gaat ten koste van zware reputatieschade. Van Hecke: “Was het de voorbije weken echt nodig om de zaken zo op de spits te drijven? Het zou mooi zijn mocht Europa zonder drama tot beslissingen komen. Het is als een soort vloek die over de EU hangt. Belangrijke beslissingen moeten blijkbaar gepaard gaan met crisissen en uitputtingsslagen. Ik word er zelf moe van. Laat staan dat een doorsnee Europese burger dat nog allemaal volgt.”