Stefan Dercon (Universiteit Oxford): ‘Er is veertien jaar verloren gegaan onder de Conservatieven’

Een nieuwe Britse regering betekent nog geen heropstart van de Britse economie. Daarvoor moet premier Keir Starmer rekenen op bedrijfsinvesteringen en, ironisch genoeg, op immigratie, volgens de Vlaamse Oxford-econoom Stefan Dercon. “De tijden worden beter onder Starmer, maar hij heeft geen silver bullet.”

Nu de Britse kiezers de Conservatieve regering naar huis hebben gestuurd, zullen de nieuwe premier Keir Starmer en zijn Labour-partij hun best moeten doen om niet te ontgoochelen. Want onder het veertienjarige Conservatieve bewind liep heel veel verkeerd in de Britse economie. Dat rechtzetten wordt niet simpel. De arbeidsproductiviteit verzwakte sneller dan in andere westerse landen, wat de economische groei drukte en de gezinsinkomens deed stagneren. Zowat een vijfde van de Britten leeft onder de officiële armoedegrens van 60 procent van het mediane inkomen. De extreme armoede stijgt. In 2022 hadden 4 miljoen Britten het moeilijk om warm, droog, proper en gevoed te blijven, ruim een verdubbeling tegenover 2017. Onder de opeenvolgende Conservatieve regeringen halveerde de werkloosheid weliswaar tot 4,4 procent, maar het aantal werkende armen ging omhoog, vaak door de hoge huurprijzen. Het Verenigd Koninkrijk kampt met een nijpend huizentekort. Op de wachtlijsten van de National Health Service – met zijn gratis gezondheidszorg ooit de trots van de natie – staan bijna 8 miljoen mensen. Veel patiënten moeten maanden of zelfs jaren wachten op behandeling.

Hoe krijgt Keir Starmer al dat onheil gekeerd? Het opkrikken van de economische groei is een eerste noodzakelijke stap. Maar of dat lukt, daar durft Stefan Dercon zijn hand niet voor in het vuur steken. “Het lijkt mij eerder voor de hand te liggen dat de belastingdruk zal toenemen”, zegt de Vlaamse hoogleraar Economie aan de Universiteit van Oxford en gewezen hoofdeconoom van het Britse ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Ondanks de besparingen van de voorbije jaren kampt de Britse overheid nog steeds met begrotingstekorten en een schuld van 90 procent van het bbp. Dat beperkt de budgettaire beweegruimte van Starmer. “Hoe zal Labour bijvoorbeeld de gratis gezondheidszorg rijmen met de veroudering van de bevolking? Dat blijft onduidelijk”, aldus Dercon. “De nieuwe regering zegt wel dat ze belastingverhogingen zal vermijden door de groei te wakkeren, maar legt niet uit hoe ze dat zal doen.”

Voorspelbaarheid

Starmer heeft één grote troef. Na een rumoerig en blunderend Conservatief bewind begon zelfs de Britse bedrijfswereld te verlangen naar een Labour-regering. Starmer straalt rust en stabiliteit uit, een wereld van verschil met de onbesuisde brexit, de lockdownfeestjes van Boris Johnson en de rampzalige belastingverlagingen van Liz Truss. De Conservatieven versleten vijf premiers in veertien jaar. Gemiddeld zat een minister minder dan twee jaar op post. Met Starmer aan het hoofd van de regering krijgen de ondernemers voor eerst sinds lang weer zicht op beleidszekerheid, aldus Dercon. “Voorspelbaarheid, dat ging totaal verloren onder de Conservatieven. Ondernemers hadden geen idee waar het met het land naartoe ging. Maar van Starmer moeten ze geen gekke verwachten. Met een beetje geluk schenken ze hun vertrouwen aan deze regering, en beginnen ze opnieuw te investeren. Want bij gebrek aan rijkelijke overheidsbudgetten zal het economische herstel op korte termijn van de bedrijfsinvesteringen moeten komen. Die waren stilgevallen sinds het brexitreferendum in 2016. Wordt de investeringsrevival sterk genoeg? Dat zullen we moeten zien.”

Economische wonderen moeten we dus niet meteen verwachten. Temeer omdat onduidelijk is hoe Starmer zal omgaan met een andere groeimotor van de Britse economie: immigratie. Het Britse Office for National Statistics schat het migratiesaldo in 2023 op 685.000 mensen, een daling tegenover de 764.000 in 2022. “De Britse economie kampt met een groot arbeidstekort, maar immigratie ligt zeer gevoelig”, zegt Dercon. “Starmer zal geen migrantvriendelijk beleid kunnen voeren. Vroeger behoorde zo’n beleid tot het politieke centrum, maar die tijd is voorbij. Voor Starmer blijven dan weinig mogelijkheden over. Als de bedrijfsinvesteringen niet oppikken en arbeidskrachten wegblijven, hoe zal de economie dan groeien? Door technologische innovatie? Ook dat ligt niet voor de hand. De tijden worden beter onder Starmer, maar hij heeft geen silver bullet.”

Wat Starmer wèl heeft, is een absolute meerderheid, met liefst 411 van de 650 zetels in het Lagerhuis. “De regering zal weinig schrik moeten hebben van interne oppositie”, zegt Dercon. “Een helder regeringsmandaat van vijf jaar, dat brengt het land een vorm van hoop. In het Verenigd Koninkrijk kan het langetermijndenken terugkeren. Ik verwacht dat Starmer consistente plannen zal maken voor investeringen in infrastructuur, groene economie en huizenbouw. En hij zal verder gaan dan de economie. Er zal eindelijk ook een stabiel beleid komen voor de sociale voorzieningen, de gezondheidszorg en het onderwijs.”

Vergissing

Goeie vooruitzichten dus, en precies daar ligt de valkuil voor Starmer. “Ik vrees dat de verwachtingen te hoog zijn”, zegt Dercon. “De financiering van de NHS en de ouderenzorg zal een probleem blijven. Het opkrikken van de zwakke productiviteit, het kernprobleem van de Britse economie, zullen investeringen vergen in de industrie, die onder wijlen premier Margaret Thatcher haar sterke basis is kwijtgeraakt. Het onderwijssysteem, dat te sterk gericht is op het excelleren van de meest begaafden, moet technische opleidingen herwaarderen, om zo de industrie mee herop te bouwen. Intussen zit het land met een verouderde infrastructuur, het grote slachtoffer van de besparingspolitiek van de Conservatieven. De spoorwegen werken niet goed, in de havens staan lange rijen vrachtwagens aan te schuiven. Er is veertien jaar verloren gegaan onder de Conservatieven. De laatste Conservatieve premier, Rishi Sunak, moest toegeven dat de besparingspolitiek van zijn partijgenoot en premier David Cameron en zijn minister van Financiën George Osborne een vergissing was. En dan is er nog de brexit, die aan alle Britse problemen nog extra problemen heeft toegevoegd.”

Een lichtpuntje is dat de economische groei opnieuw een beetje aanzwengelt, wat Starmer niet slecht uitkomt. “Hij zal het hoofd koel moeten houden en zijn beleid geduldig maar systematisch moeten doordrijven”, zegt Dercon. “Gezien de ernst van de Britse problemen en het wanbeleid van de Conservatieven zal het voor Starmer niet moeilijk zijn om beter te doen. Hij heeft de ruimte. Het land heeft structurele hervormingen nodig, en Starmer heeft nu de kans. Dit is niet het moment voor voorzichtigheid.”