Stef Proost (KU Leuven): ‘We gebruiken te weinig elektriciteit’

Te veel doelstellingen, te veel normen en te weinig onderbouwd. Het energie- en klimaathoofdstuk van het Vlaamse zomerakkoord is geen hoogvlieger.

Liefst 167 beslissingen nam de Vlaamse regering op haar laatste ministerraad, over een waaier van onderwerpen. Minister-president Geert Bourgeois sprak, naar eigen zeggen glimmend van trots, van een “historisch akkoord”: “De sporen die wij nu uitzetten voor onder meer het klimaat- en energiebeleid zullen Vlaanderen naar de toekomst leiden.”

Daar is Stef Proost, milieu- en energie-econoom van de KU Leuven, minder van overtuigd. “Als ik naar het Energieplan 2021-2030 van minister Tommelein kijk, zie ik een opsomming van kleine maatregelen, vermenigvuldigd met hun potentieel. Geen kosten-batenanalyses, geen gedetailleerde studies. Ik vind dat niet weldoordacht. Ook de globale context hebben ze niet begrepen.”

U vindt dat het energieplan te veel doelstellingen nastreeft.

STEF PROOST. “Niet alleen Vlaanderen doet dat. Ook het Europese energie- en klimaatbeleid heeft kwantitatieve doelstellingen voor CO2-uitstoot, voor hernieuwbare energie en voor energie-efficiëntie. Terwijl er in feite maar één hoofddoel is: de CO2-uitstoot verminderen. De twee andere kunnen een middel zijn voor het klimaatbeleid, maar zijn beter geen doelen op zich.

“Vlaanderen moet ruimer kijken dan wat Europa ons oplegt. Het is niet omdat Europa iets zegt, dat het verstandig is. We volgen slaafs. België zou ook mee kunnen beslissen over het Europese beleid, maar dat doen we niet. Van mijn Europese contacten hoor ik dat andere landen zaken eisen, of andere dingen net niét willen, maar ik hoor nooit dat België iets vraagt.

“Het belangrijkste terrein waarop het Europees Parlement zich kan profileren, is milieu en energie. Het gevolg: als je hen laat doen, dan worden we supergroen. Dat is daarom niet altijd zo verstandig.”

Waar loopt het verkeerd?

PROOST. “Neem de doelstellingen voor hernieuwbare energie. Doordat die de fossiele energieproductie verving, is de vraag naar uitstootrechten gedaald, waardoor de prijs om een ton CO2 te mogen uitstoten, is gekelderd. Dat betekent dat we als maatschappij twee keer betaalden. Volgens sommige experts heeft dat constante nastreven van verschillende doelstellingen ons klimaatbeleid de helft duurder gemaakt.

“Biobrandstoffen zijn in hetzelfde bedje ziek. In principe zijn ze de enige alternatieve brandstof voor de luchtvaart, met een grote ‘maar’. Ten eerste zijn biobrandstoffen zoals we ze nu kennen niet echt goed voor het milieu en het klimaat. Ten tweede zijn ze heel duur. Ten slotte mogen ze ook gebruikt worden in de autosector. Daar zullen ze wellicht ook terechtkomen, omdat benzine en diesel al zwaar belast worden, terwijl de kerosine bijna onbelast is.

“Dus ik heb moeite met het hele plan. Wat zijn eigenlijk de belangrijke doelstellingen? Klimaat, luchtverontreiniging en andere milieuproblemen. Energieverbruik is geen probleem op zich. Je mag de consument niet onderschatten. Ik lees veel maatregelen waardoor we dit moeten of dat niet meer mogen. Wat dus impliceert dat je veel handhavingskosten krijgt.”

Vlaanderen wil te veel reguleren.

PROOST. “Precies. Bepalen wat je mag en niet mag is zinvol voor verkeersregels, maar ik vind niet dat de overheid moet bepalen hoe je je woning verwarmt. De keuze tussen een nieuwe ketel op stookolie of een warmtepomp kunnen we beter overlaten aan de mensen zelf. Dat zou ook voor een liberale minister duidelijk moeten zijn. Hef een CO2-belasting op olie en laat de mensen vrij kiezen. Er is heel wat recente economische literatuur over het gedrag van consumenten. Die toont dat mensen goed kunnen inschatten wat de toekomstige energiekosten zijn en of een extra investering nodig is.”

De overheid kan dus beter de prijzen van de brandstof beïnvloeden dan een keuze op te leggen voor een bepaalde technologie.

PROOST. “Helaas loopt het daar grondig verkeerd. De elektriciteitsfactuur bestaat nog voor ongeveer een derde uit de kosten voor het product zelf, inclusief de CO2-emissierechten. De rest is transport, distributie en vooral allerlei belastingen om onder andere de subsidies voor hernieuwbare energie te betalen.

“Dat veroorzaakt twee scheeftrekkingen. Ten eerste gebruiken we te weinig elektriciteit. Er is in feite geen reden om absoluut elektriciteit te willen besparen. Want daardoor maak je de basis om al die subsidies te betalen, nog smaller, waardoor die belastingen weer moeten stijgen. Ten tweede zorgt dat voor een sterke, impliciete subsidie voor zonnepanelen bij particulieren. Als je alle kosten en baten meetelt, zouden die best weleens een minder goede oplossing kunnen zijn dan zonnepanelen bij bedrijven of windmolens.

“Ook de prijs van benzine en diesel zit fout. Door de accijnzen geldt daar de facto al een CO2-taks van ongeveer 300 euro per ton CO2, terwijl de industrie voor eenzelfde ton CO2 amper 10 euro aan emissierechten betaalt. Hét probleem in transport is de congestie. Die moedigen we net aan, want zuinige auto’s, en dan zeker de elektrische wagens met hun zeer lage brandstofkosten, zetten mensen er juist toe aan nog meer de wagen te gebruiken.”

Wat moet Vlaanderen dan wel doen?

PROOST. “Een slimmer beleid voeren. De wereld zal niet vergaan als we de Europese doelstellingen niet halen, en zeker niet wanneer je de kritiek kunt weerleggen door dingen te doen die op lange termijn het klimaat verbeteren.

“Dat wil niet zeggen dat we ze niet kunnen halen. Koop hernieuwbare energie in landen waar de mogelijkheden voor wind en zon groter zijn. Daar hadden we tien jaar geleden al mee moeten beginnen. Voor de Vlaamse minister is het dan jammer dat hij geen lintje kan doorknippen. Alleen zijn die lintjes zeer duur als je de doelstellingen per se in de eigen grenzen wil realiseren.”