Singaporese topdiplomaat Kishore Mahbubani: ‘Het Westen is depressief. Ik wil het opbeuren’

Het Westen zal niet langer de enige dominante wereldspeler zijn, zegt de Singaporese topdiplomaat Kishore Mahbubani. Om stand te houden, mag het zich niet langer vastklampen aan het verleden, maar moet het slim inspelen op nieuwe wereldwijde ontwikkelingen.

Eind mei was Kishore Mahbubani te gast in Nederland, de eerste Europese lidstaat met een eigen strategisch beleid voor zijn politieke en handelsrelaties met China. Mahbubani is gepokt en gemazeld in internationale diplomatieke kringen. Meer dan dertig jaar werkte hij als gezant voor Singapore in onder meer Cambodja, Washington en New York. Daardoor heeft hij een eigen kijk op de wereldpolitiek en de internationale handel, die in het Westen weinig weerklank vindt en zo een welkome verfrissing is. Om de Europese Unie en de Verenigde Staten wakker te schudden en de nieuwe internationale politieke wereldorde onder ogen te doen zien, schreef hij twee jaar geleden het pamflet Is het Westen de weg kwijt? Zijn antwoord is eigenzinnig, confronterend en provocatief.

Waarom schreef u dat boek?

KISHORE MAHBUBANI. “Objectief bekeken is de mensheid er nog nooit zo sterk op vooruitgegaan als de jongste dertig jaar. De extreme armoede is gedaald van 75 procent van wereldbevolking in 1975, mezelf incluis, naar 10 procent nu. Tegen 2030 zal ze verdwenen zijn. Tegen dan zal ook de helft van de wereldbevolking tot de middenklasse behoren. Dat is grotendeels te danken aan het Westen, dat vooral de kunst van het redeneren aan de rest van wereld heeft geschonken. Het zou die vooruitgangstriomf moeten vieren, maar in werkelijkheid is het depressief. Met dit boek wil ik het Westen opbeuren en aantonen dat, als het van koers verandert, het mee kan profiteren van hoe de wereld momenteel evolueert.”

Welke nieuwe strategie moet het Westen zich aanmeten?

MAHBUBANI. “Ik spreek van de drie m’en: minimalistisch, multilateraal en machiavellistisch. Minimalistisch omdat het moet ophouden in zo veel landen tussenbeide te komen, vooral in moslimlanden. Westers interventionisme is niet het antwoord op alle problemen. Integendeel, het put de middelen en de geesten in het Westen uit en zorgt vaak voor een terugslag. Kijk naar Zuidoost-Azië. Dat is de meest diverse uithoek van de wereld met moslims, christenen en boeddhisten. Dat zou de Balkan van Azië moeten zijn, maar alles gaat er goed, mede omdat het Westen er weinig tussenbeide is gekomen. Westerse verwaarlozing is misschien de oplossing voor vele landen.”

Welke rol spelen de andere m’en?

MAHBUBANI. “De globale multilaterale instellingen zoals de Verenigde Naties, het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank zijn ook een fantastisch geschenk van het Westen aan de wereld. Ze moeten alleen versterkt worden, in plaats van ondermijnd, zoals de VS nu doen. Als de wereld een globaal dorp wordt, heb je globale dorpsraden nodig. De EU moet de VS ervan overtuigen dat multilaterale instellingen, regels, normen en processen het belang van het Westen dienen. Daarmee kunnen ze de macht van de toekomstige wereldmachten beteugelen. Dat is het machiavellistische deel van de strategie.

Waarom is het Westen depressief?

MAHBUBANI. “Omdat zijn ongewone periode van 200 jaar werelddominantie ten einde loopt. In de afgelopen twee millennia waren gedurende 1800 jaar China en India de grootste economische machtsblokken. De jongste 200 jaar was dat het Westen, maar dat is een historische aberratie. De EU en de VS moeten wennen aan een wereld die ze niet langer zullen domineren.”

Verklaart dat ook de algemene onvrede onder de gewone burgers?

MAHBUBANI. “De structurele redenen voor die onvrede, waarvan Donald Trump en de brexit symptomen zijn, is dat de elites in het Westen hun bevolking niet voorbereid hebben op de economische schok toen China in 2001 toetrad tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Als je in een keer 900 miljoen nieuwe arbeidskrachten in het kapitalistische systeem pompt, krijg je wat economen ‘creatieve destructie’ noemen. De leiders in het Westen hadden zich daarop moeten voorbereiden door mensen die hun werk verloren, op te vangen en herscholing te geven. Daarin hebben ze gefaald.”

Pleit u daarmee voor het model van de Europese welvaartsstaat?

MAHBUBANI. “Die is beter dan het Amerikaanse model, maar heeft ook zijn grenzen, vooral budgettaire. Je kunt maar zoveel welvaart uitbouwen als je je economisch kunt veroorloven. Je economie moet eerst groeien vooraleer je welvaart kunt herverdelen. Je kunt wel innovatief zijn in die welvaartsherverdeling. Zo beloofde de regering in Singapore na de crisis aan bedrijven om 20 procent van de salarissen van hun werknemers te betalen om massaontslagen te voorkomen. Dat motiveerde de bedrijven om zo veel mogelijk werknemers te behouden. Bekijk het als een arbeidsuitkering in plaats van een als werkloosheidsuitkering.”

Welke risico’s bevinden zich momenteel in de dode hoek van het Westen?

MAHBUBANI. “De grootste fout die de VS begaan is het unilateralisme, terwijl de oplossingen voor de Amerikaanse problemen multilateraal zijn. Neem het handelstekort, dat aangepakt kan worden met strengere WTO-regels. Als delen van de Chinese markt gesloten zijn, moet men in de WTO aansturen op de openstelling ervan. China is bereid multilateraal te onderhandelen. Als ‘s werelds grootste handelsmacht heeft het het meeste te verliezen als het wereldhandelssysteem niet werkt. Het is in het belang van China dat te versterken, en als je daar met de Chinese regering wil over onderhandelen, zal ze praten.”

Zijn handelsverdragen daar het beste instrument voor? Moet Europa er sterker op inzetten?

MAHBUBANI. “Ja. Waarom heeft Europa geen vrijhandelsverdragen afgesloten met Noord-Afrikaanse landen, zoals de VS met Nafta (Noord-Amerikaans vrijhandelsverdrag, nvdr) hebben gedaan? Clinton zei: ‘Als we geen jobs exporteren naar Mexico, exporteert Mexico zijn arbeidskrachten naar ons’. Als Europa geen banen exporteert naar Afrika, exporteert Afrika zijn werknemers naar Europa.”

Ondertussen palmt China het Afrikaanse continent in.

MAHBUBANI. “Daarmee bedreigt China Europa niet, het bewijst de Europese Unie net een dienst. De grootste bedreiging voor de EU is geografisch en demografisch. In 1950 was de Europese bevolking het dubbele van de Afrikaanse, nu is dat andersom. Tegen 2100 zal dat het tienvoudige zijn: 4,3 miljard Afrikanen tegenover 430 miljoen Europeanen. Als dat continent niet ontwikkelt, zullen de Afrikanen naar Europa komen. China ziet de noodzaak van investeringen in Afrika. Elke weg, haven, elektriciteitscentrale en school die de Chinezen er bouwen, houdt de mensen daar. Dat is een geschenk voor Europa.”

Het Europese landbouwbeleid is in die context een grove fout, zegt u.

MAHBUBANI. “Het is verkeerd rijke Europese boeren te subsidiëren ten koste van arme Afrikaanse landbouwers. Als die hun producten naar Europa kunnen uitvoeren, hebben ze geen reden om zelf naar hier te komen. Europa moet leren meer strategisch over zulke zaken na te denken.”

Zijn die Chinese investeringen in Afrika geen verkapte machtsgreep?

MAHBUBANI. “Wat heeft Europa indertijd met Afrika gedaan? Ik raad Europa enkel aan af te stappen van die neerbuigende houding tegenover Afrika. Als China een strategische machtsgreep in Afrika plant, laat de Afrikanen dat dan zelf oplossen. Denk niet dat jullie als superieur ras beter weten wat goed is voor dat continent en zijn inwoners. Als de Europeanen hun licht over Afrika laten schijnen, hoor ik enkel culturele neerbuigendheid. Laat de Afrikanen zelf hun weg vinden. Ze zullen fouten maken, maar daar zullen ze uit leren. Ook Afrika boekte de jongste dertig jaar een ongelofelijke vooruitgang. De extreme armoede is gedaald, de economie groeit en als je de gelukkigste mensen ter wereld wilt ontmoeten, moet je daar zijn, niet in Europa.”

Democratie is geen noodzakelijke voorwaarde voor economische vooruitgang, stelt u. Is dat geen gevaarlijke stelling?

MAHBUBANI. “Aan het einde van de rit zullen alle samenlevingen democratisch worden. De bestemming is niet de hoofdvraag, wel de weg ernaartoe. Vergelijk de ontwikkelingen van China met die van Rusland sinds 1990. Toen het communistische sovjetsysteem instortte en een politieke democratie werd, stortte ook de economie in, daalde de levensverwachting en stegen de kindersterfte en de armoede. De Chinezen daarentegen hebben er de beste dertig jaar in hun geschiedenis opzitten. Waarom zou men van hen eisen versneld het communistische partijsysteem te ontmantelen? Be careful what you wish for. China heeft nog geen cultuur van redelijk democratisch leiderschap.”

Is die nadruk op democratie ook een deel van het westerse superioriteitsgevoel?

MAHBUBANI. “Denk niet dat democratie een instantoplossing is voor alle problemen. Kijk naar de geschiedenis van de VS. In 1776 predikte men daar al gelijkheid, maar de zwarten bleven nog 100 jaar slaven, vrouwen mochten pas 150 jaar later stemmen en de burgerrechtenbeweging brak pas 200 jaar later door. De VS hebben er 200 jaar over gedaan om een volwaardige democratie te worden. Wil je dat China dat in twee jaar doet?”

Hoe zou u de toekomststrategie voor het Westen uittekenen?

MAHBUBANI. “Ik zou beginnen met de vraag waarom het zo belangrijk is aan de machtsverhoudingen van het verleden vast te houden. Hoe dien je daar de belangen van 350 miljoen Amerikanen en 450 miljoen Europeanen mee? Als je het beste wilt voor de huidige generatie, klamp je dan niet vast aan machtssymbolen uit het verleden.”

Zoals?

MAHBUBANI. “Internationale instellingen zoals het IMF of de Wereldbank. Daar geldt nog altijd dat enkel Europeanen of Amerikanen die mogen leiden, terwijl die slechts 12 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Waarom wordt 88 procent van de wereldbevolking uitgesloten om aan hoofd te staan van die instellingen? Laat een Afrikaan de Wereldbank runnen, dat zou weleens goed kunnen zijn voor Afrika. Of een Aziaat het IMF, dat zou weleens goed kunnen uitdraaien voor de rest van de wereld. Het Westen moet zijn macht in die wereldinstellingen delen, want, weet je, die 88 procent is er niet op uit het Westen aan te vallen of te ondermijnen. De rest van de wereld wil het Westen net nadoen, dezelfde levensstijl ontwikkelen en er een kopie van worden. Daar zal het Westen zelf ook beter van worden.”