Silvia Lenaerts, rector van de TU Eindhoven: ‘We moeten hier geen dingen doen waarmee we makkelijk ingehaald kunnen worden’

De Vlaamse Silvia Lenaerts is een sleutelfiguur in de regio Eindhoven, een van de meest welvarende van Europa. Als rector van de Technische Universiteit Eindhoven moet ze ervoor zorgen dat ASML, Philips en duizenden andere techbedrijven genoeg talent vinden om te blijven groeien.

Professor Silvia Lenaerts is sinds mei 2023 de eerste vrouwelijke rector magnificus van de Technische Universiteit Eindhoven, een gespecialiseerde universiteit met 13.500 studenten en 4.300 onderzoekers en medewerkers. “Ooit heette die functie aan de Vlaamse universiteiten ook ‘rector magnificus’, maar die titel is ondertussen ingekort”, zegt Professor Lenaerts in ons interviewprogramma Trends Talk. Zij had daarvoor een mooie academische carrière uitgebouwd, onder meer als vicerector van de Universiteit Antwerpen. Maar een technische universiteit leiden in een van de snelst groeiende regio’s van Europa, ook wel ‘Brainport Eindhoven’ genoemd, dat kon ze niet laten liggen.

“We zijn een technische universiteit. Iedereen studeert hier af als ingenieur”, zegt Silvia Lenaerts. “Het mooie aan een technische universiteit is dat het zowel aan basisonderzoek als toegepast onderzoek doet. Dat is heel belangrijk. Je moet diepgaande kennis hebben om complexe problemen te kunnen oplossen. Zelf ben ik geen ingenieur van opleiding, maar een chemicus. Toch heb ik mijn doctoraat gemaakt bij imec. Ik was er de eerste chemicus en zat er tussen allemaal burgerlijk ingenieurs die onderzoek deden naar computerchips en halfgeleiders. Maar chemie is heel belangrijk in dat hele proces. Met mijn chemische kennis kon ik er echt wel iets betekenen, en dat bleef zo in de rest van mijn carrière.”

Nu bent u geen pure onderzoeker meer, maar een manager die zo veel mogelijk ingenieurs en innovaties moet afleveren.

SILVIA LENAERTS. “Onderwijs en onderzoek zijn heel belangrijk, maar de valorisatie van onderzoek is de belangrijke derde kerntaak. Dat gaat over waardecreatie in de ruime zin van het woord: meer toegevoegde waarde voor de industrie, een betere leefomgeving, gezondheid, enzovoort. Ik ben er mij altijd bewust van geweest dat een universiteit een enorme rijkdom aan mensen en infrastructuur heeft en dat dat allemaal grotendeels met belastinggeld betaald wordt. Ik vind het maar logisch dat een universiteit zo veel mogelijk probeert terug te geven. Daarom is de valorisatie van ons onderzoek zo belangrijk. Een universiteit moet uit haar ivoren toren komen, en dat is zowel in Nederland als in Vlaanderen goed aan het lukken.”

Onze gasthoofdredacteur Françoise Chombar merkte op dat u ook bestuurslid van de European Institute of Innovation and Technology (EIT) bent. Probeert dat orgaan wetenschappelijke kennis meer te laten renderen op Europese schaal?

LENAERTS. “Het EIT verbindt onderwijs, bedrijven en andere partners voor innovatieprojecten of knowledge innovation communities (bijvoorbeeld voor groene energie, nvdr). Die projecten worden opgericht voor vijftien jaar, daarna moeten ze financieel onafhankelijk zijn. Ik vind dat heel belangrijk. We moeten geen dingen maken die eeuwig aan de subsidieslurf blijven hangen. We moeten echt ervoor zorgen dat we economischer denken en systemen maken waar alle partijen beter van worden.

“Een overheid moet daarom niet alleen naar marktfalen, maar ook naar netwerkfalen kijken. De connectie tussen bedrijven en kennisinstellingen gebeurt niet altijd automatisch. Daar is een enorm belangrijke rol weggelegd voor de overheid. Waarom kunnen we van een ‘Brainport Eindhoven’ spreken? Toen Philips een aantal decennia geleden moest reorganiseren, leek dat een ramp. Bedrijven, kennisinstellingen en politici hebben toen een samenwerking opgestart om ervoor te zorgen dat er nieuwe innovatieve bedrijven bij kwamen. Dat is niet vanzelf gegaan.”

Ondertussen is er met ASML een nieuwe sterkhouder.

LENAERTS. “ASML is zonder twijfel heel belangrijk voor de regio. Maar de 3 miljard investeringen in onderzoek en ontwikkeling en de 21.000 onderzoekers zijn er niet alleen dankzij ASML. Nederland heeft al in de tijd dat Philips dominant was doelbewust naar diversificatie gezocht. En dat is het mooie aan Nederland, het is echt wereldtop in plannen. Daardoor zijn er naast ASML nog 6.000 andere bedrijven in de regio, waaronder grote spelers als VDL, DAF en Thermo Fisher. En onderschat ook Philips niet. Alleen al in patentaanvragen en investeringen in onderzoek en ontwikkeling is het nog altijd indrukwekkend.
“Het rapport-Draghi (het Europese rapport met aanbevelingen om de Europese Unie economisch sterker te maken, nvdr) is een heel goed plan. Het focust op innovatie en excellentie. We moeten hier geen dingen doen waarmee we makkelijk ingehaald kunnen worden. Daarnaast is schaal enorm belangrijk. Maak keuzes en koppel de sterke bedrijven aan universiteiten. Dat zijn we eigenlijk al aan het doen in het domein van halfgeleiders tussen Nederland en Vlaanderen, en dat is een zeer goede zaak.”

Maar in Eindhoven trok ASML vorig jaar aan de alarmbel en zei dat het misschien deels zou moeten verhuizen.

LENAERTS. “Peter Wennink (de CEO van ASML tot april 2024, nvdr) heeft op een bepaald moment gezegd dat Nederland een beetje zelfgenoegzaam aan het worden was. In Eindhoven botsen we inderdaad op onze limieten. Er is een tekort aan woningen, er is te weinig plaats in de scholen en de gezondheidszorg, en er zijn grote mobiliteitsproblemen. ASML heeft niet alleen de problemen aangekaart, het investeert mee in woningen en andere infrastructuur.”

Dat is een onderdeel van het plan-Beethoven, waarbij ongeveer 2,5 miljard euro wordt geïnvesteerd.

LENAERTS. “Dat is een ongelofelijke krachttoer. Het plan is in enkele maanden tijd en met een regering in lopende zaken tot stand gekomen. Heel wat kabinetten hebben nauw samengewerkt. Het is echt allesomvattend: van huisvesting tot mobiliteit. Zelf zal de Technische Universiteit Eindhoven 90 miljoen meer kunnen investeren, zodat we het aantal jaarlijks afstuderende ingenieurs kunnen verdubbelen tot meer dan 4.500. Dat moet binnen twee jaar kunnen gebeuren. De bedrijven in Eindhoven kunnen geen vijf jaar wachten.”

Zal die verdubbeling volstaan?

LENAERTS. “Tegen 2030 zullen bijna 10.000 ingenieurs extra nodig zijn in de regio Eindhoven. De Technische Universiteit Eindhoven zal er 2.000 extra kunnen leveren. Daarom wordt ook geïnvesteerd in onderwijs in Delft, Twente en Groningen. Er zullen niet genoeg ingenieurs zijn in Nederland, door de vergrijzing. We zullen gericht moeten werven in India en Oost-Europa.”

U zegt al jaren dat we het tekort aan ingenieurs ook moeten opvullen door meer vrouwen in technische opleidingen te krijgen.

LENAERTS. “Ruim bekeken bedraagt het aandeel vrouwen in hogere technische opleidingen in Nederland en België ongeveer 26 procent. In Oost-Europa ligt dat rond 40 procent. Hoe kan dat? We laten een gigantisch arbeidspotentieel onbenut. Er is een enorm perceptieprobleem omdat vrouwen denken dat dat het op de ene of andere manier niets voor hen is. Ik heb enorm veel advies gehad van mensen die zeiden dat ik op zeker moment zou moeten kiezen tussen mijn kinderen en mijn carrière. Terwijl ik geloof dat je het echt wel allebei kunt doen. En ik ben er ook van overtuigd dat ik sommige dingen nu beter kan. Omdat ik vijf kinderen heb, heb ik geleerd nog flexibeler te zijn. In plaats van die goed bedoelde adviezen zou ik aan jongeren gewoon zeggen: geloof in jezelf, wees rationeel, maar ga ervoor” (glimlacht).

Het volledige interview kunt u vanaf zaterdag bekijken in Trends Talk op Trends.be of op Kanaal Z, of vanaf zondag beluisteren in onze podcast Z 7op7.