Rusland is een economische dwerg

De Russische president Vladimir Poetin is stilaan aan het einde van zijn Latijn. De oppositieleider Alexei Navalny opsluiten is gemakkelijk, Rusland welvarend maken veel moeilijker. Voor ondernemers blijven er mogelijkheden, met de juiste aanpak. “Als het weer eens crisis is, gaan wij niet lopen. Dat respecteren ze hier.”

Rusland is een kernwapenmacht met een groot leger, maar economisch is het een dwerg, amper groter dan de Benelux. In 2019, het laatste jaar voor de coronacrisis, haalde Rusland een bruto binnenlands product (bbp) van 1698 miljard dollar. In datzelfde jaar haalde de Benelux een gezamenlijk bbp van 1511 miljard dollar, met vijf keer minder inwoners.

De gevolgen voor de welvaart van de gemiddelde Rus laten zich raden. Rekening houdend met de prijsverschillen tussen landen – om de werkelijke koopkracht te kunnen vergelijken – ligt het inkomen van een Rus tussen dat van een Bulgaar en een Roemeen. Het Russische bbp per hoofd bedroeg 28.450 dollar in 2019, berekende het Internationaal Monetair Fonds (IMF). In Bulgarije was dat 24.333 dollar, in Roemenië 31.243 dollar. België ligt met 54.265 dollar op onbereikbare afstand.

Dat wil niet zeggen dat de Russische economie op wankele benen staat. Ze heeft de coronacrisis redelijk goed doorstaan, met een al bij al matige krimp van 3,1 procent in 2020, al lag dat ook aan de grote overheidssector en de minder strikte lockdown. Ondanks de crisis bedraagt de overheidsschuld 21 procent van het bbp, een cijfer waar veel landen alleen maar kunnen van dromen. De vooruitzichten zijn niet slecht, met voor 2021 een voorspelde groei van 3 procent en een overschot op de lopende rekening van 2,8 procent van het bbp. In de kluis van de centrale bank zit een deviezenreserve van bijna 600 miljard dollar, goed voor de financiering van twee jaar import. En in het Nationaal Welvaartsfonds – Ruslands appeltje voor de pensioendorst – zit 183 miljard dollar.

De cijfers worden een stuk grimmiger zonder de inkomsten uit olie en gas. Dan zou het begrotingstekort dit jaar uitdiepen van 2,3 naar 8,8 procent van het bbp, en zou het overschot op de lopende rekening omslaan in een gat van 8,5 procent. Door het gemakkelijke oliegeld hoeven de Russen hun welvaart niet te verdienen met een sterke exportindustrie. Ze halen hun welvaart gewoon uit de grond. Het gevolg is een verouderde industrie. En omdat de olieprijzen hun beste dagen gekend hebben, zit de economische groei al jaren in een sukkelstraatje. De westerse sancties, afgekondigd na de Russische annexatie van de Krim en de invasie in Oost-Oekraïne in 2014, zijn een extra blok aan het been.

In de periode 2016-2019 kwam de jaarlijkse groei niet verder dan 1,5 procent. Dit en volgend jaar zal de groei even heropleven, maar tegen het midden van dit decennium zakt hij terug naar 1,8 procent per jaar, meent het IMF. Dat is te weinig voor een land als Rusland, en onvoldoende om de inkomensniveaus van de ontwikkelde economieën te halen, aldus het IMF.

Sociaal contract op de helling

De vraag is hoelang de gemiddelde Rus de magere tijden nog zal slikken. Zijn reëel inkomen, of wat hij met zijn inkomen kan kopen in de supermarkt, zit onder het niveau van 2013. President Vladimir Poetin is al 22 jaar aan de macht, en beseft dat hij de politieke rekening gepresenteerd zal krijgen. Vervlogen zijn de jaren 2000, toen de stijgende olieprijzen de Russische welvaart omhoog dreven, en een populaire Poetin een einde maakte aan de chaos van de jaren negentig, na de val van de Sovjet-Unie. “Poetin had een stilzwijgende deal met zijn bevolking: als hij zorgde voor welvaart, zouden de burgers zwijgen over democratie”, zegt Ria Laenen, docent Russische politiek aan de KU Leuven. “Dat sociaal contract staat nu op de helling.”

Poetin is niet dom. Hij weet wat de Russen willen. Maar hij lijkt zichzelf in de weg te zetten, en zoekt zijn toevlucht in bangmakerij, repressie en het beeld van Moedertje Rusland dat belaagd wordt door interne en externe vijanden. Tekenend voor zijn hulpeloosheid is dat hij zijn politieke tegenstander Alexej Navalny opsluit, hoewel die volgens onafhankelijke opiniepeilingen slechts 19 procent van de Russen achter zich heeft, tegen 63 procent voor Poetin.

Geld is het probleem niet. Er is voor omgerekend 350 miljard dollar opzijgezet voor de zogenoemde Nationale Projecten, een grootscheeps plan voor investeringen in infrastructuur, digitalisering, innovatie en andere werven. Laenen is sceptisch: “Poetin heeft al vaker ambitieuze doelstellingen verkondigd en ze daarna gemist. De Nationale Projecten zijn twee jaar geleden met veel fanfare aangekondigd. Tegen 2024 moest Rusland de vijfde economie ter wereld worden, het nummer vijf in onderzoek en ontwikkeling, en zo meer. Die ambities zijn met de stille trom afgevoerd. Officieel werkt het Kremlin nu aan een bijsturing.”

Begin juni zou Poetin op de jaarlijkse economische top in Sint-Petersburg – een soort ‘Russisch Davos’ – de versie 2.0 van de Nationale Projecten aankondigen. Maar om Rusland uit de neerwaartse spiraal te halen, zal Poetin boven zichzelf moeten uitstijgen. “Poetin bouwde zijn machtsbasis door getrouwen te benoemen op sleutelposten in de overheid en economie”, zegt Laenen. “In het netwerk is corruptie troef. Omdat iedereen boter op het hoofd heeft, geraakt het netwerk niet doorbroken. Integendeel. Het regime van Poetin draait om zelfbehoud.” Dat zelfbehoud staat haaks op vernieuwing. Het is het ultieme dilemma voor Poetin: investeringen en modernisering stimuleren de groei en de welvaart, maar ondergraven ook de status quo waarop hij en zijn acolieten teren.

Alles op krediet

Het is geen analyse om vrolijk van te worden, maar het dagelijks bestaan in Rusland is nog zo kwaad niet, vinden Vlamingen ter plekke. “In de chique centra van Moskou en Sint-Petersburg zijn de winkels zelfs naar Belgische normen duur”, zegt Stefan Van Doorslaer, de CEO van de Antwerpse logistieke groep Alhers, die in Rusland 80.000 vierkante meter aan magazijnen voor opslag en distributie heeft. Van Doorslaer woont al ruim vijftien jaar in Rusland. “Buiten het stadscentrum is het voor de gewone Rus veel leefbaarder. Je kunt er lunchen voor omgerekend 2 euro. De huurprijzen van appartementen zijn er laag, net zoals de prijzen voor gas en elektriciteit.”

Het is fout om met Vlaamse ogen naar de Russische welvaart te kijken. De Russen komen van ver, stelt Frank Van Eynde, de vertegenwoordiger in Moskou van het Vlaamse handelsagentschap FIT (Flanders Investment & Trade). “In de jaren negentig had je hier nog armoede, nu niet meer. In Moskou ligt het gemiddelde maandinkomen rond 1100 euro, in Sint-Petersburg rond 700 euro. Dat is niet veel, maar de Russen kopen veel op krediet: een auto, een reis. De rest van hun leven werken ze dan om die leningen af te betalen, maar zo voelen ze dat niet aan. De jaren negentig indachtig, zijn de Russen al heel tevreden dat ze een lening kunnen krijgen, een auto kunnen kopen en op reis kunnen gaan.”

In die omstandigheden vallen voor Belgische ondernemers zaken te doen, met de juiste verwachtingen. “Russen kopen Belgische kwaliteitsproducten als koekjes, bier en chocolade voor speciale gelegenheden, zoals een verjaardag. Rusland telt 146 miljoen inwoners, maar de groep die onze kwaliteitsproducten kan kopen, is 20 à 25 miljoen mensen groot. Rusland is een groot land, maar een grote verkoop zul je er niet halen.”

Het helpt om in te spelen op ‘Buy Russian’, de Russische politiek van importvervanging, een gevolg van de westerse sancties. “Vorig jaar haalden we in Rusland bijna een miljard euro omzet”, zegt Johan Vanderplaetse, de plaatselijke topman van Schneider Electric. Die Franse multinational is gespecialiseerd in elektrische distributienetwerken en industriële automatisering. “Russische staatsbedrijven en bedrijven in kritische sectoren, zoals energie en telecom, zijn verplicht zo veel mogelijk Russische producten te kopen. Dat komt ons goed uit. Schneider Electric heeft vijf fabrieken in Rusland, goed voor 8000 werknemers. Dankzij die lokale vestigingen krijgen onze producten het etiket ‘Russisch’ van de overheid, ook al zijn we een buitenlands bedrijf.”

Buy Russian is een begrijpelijke reactie, vindt Vanderplaetse: “Rusland wil het risico vermijden dat een westers bedrijf onder Amerikaanse druk plots stopt met leveringen aan zijn kritische sectoren.” Intussen is Buy Russian overgewaaid naar andere Russische sectoren, ziet Van Eynde. “Een voorbeeld: vroeger kwam 70 à 80 procent van de dakbedekking in Rusland uit het buitenland, nu nog 5 à 10 procent. Vlaamse bedrijven die nog willen meespelen op de Russische markt, openen hier een vestiging, met alle bijbehorende steun, zoals belastingvoordelen. De belangstelling van Vlaamse ondernemers voor Rusland is in geen jaren zo groot geweest.”

Maar een modern land is Rusland nog lang niet. “De economie blijft gestoeld op de voormalige staatsbedrijven met weinig toegevoegde waarde”, aldus Van Eynde. “Uit de olie-industrie kwam de chemische industrie voort, maar die produceert slechts basisproducten, die bovendien te goedkoop verkocht worden aan het buitenland. Feitelijk vliegt het geld hier de deur uit.”

Bureaucratie blijft

Maar Rusland komt er wel. “In de jaren negentig heb ik in Moskou nog een revolver tegen mijn hoofd gedrukt gekregen”, vertelt Van Eynde. “Nu is Moskou veiliger, netter en moderner dan gelijk welke West-Europese stad.” De bureaucratie is echter niet verdwenen. Maar ook daar is een mouw aangepast, volgens Van Doorslaer. “De overheid betaalt consultants die de ondernemer door het bureaucratische proces loodsen.”

Dat proces is niet altijd 100 procent transparant, maar rijkelijke diners met ambtenaren of deals in achterkamertjes zijn er niet bij, zegt Van Doorslaer. “Het zal ook wel van de sector afhangen. Als relatief klein bedrijf in Rusland in de logistieke sector loopt Ahlers niet in de weg van de grote nationale belangen. Anderzijds – en dat mag je niet onderschatten – is de politieke verstandhouding tussen Rusland en België zeer goed. Op de een of andere manier hebben de Russen veel waardering voor ons land. Belgen zijn bescheiden. Dat helpt in een land waar mensen trots zijn op hun natie. Zelfs in het coronajaar 2020 is Ahlers hier gegroeid. Waarom? Als het weer eens crisis is, gaan wij niet lopen. Dat respecteren ze hier.”