Referendum voor onafhankelijkheid: ‘Catalonië redt het niet op eigen houtje’

Voor de Catalaanse regering bestaat er weinig twijfel: op zondag 1 oktober spreken de 7,5 miljoen Catalanen zich in een referendum uit voor onafhankelijkheid, op maandag 2 oktober scheidt de regio zich af van Spanje. “Totaal onrealistisch”, meent Brigitte Verkinderen, al bijna tien jaar de directeur van de Belgisch-Luxemburgse Kamer van Koophandel in Barcelona.

Brigitte Verkinderen is geen nieuwkomer in Spanje. Ze woont en werkt al twintig jaar in het land, waarvan zeventien jaar in de Catalaanse hoofdstad Barcelona. Maar zoals het er de voorbije weken aan toeging tussen Madrid en Barcelona, dat heeft ze nooit eerder meegemaakt.

“Het gaat al enkele jaren hard tegen hard, maar de brutale polarisatie van de voorbije maanden is du jamais vu. De provocaties van Catalonië en de keiharde reacties van Madrid volgen elkaar in snel tempo op. Eigenlijk verlangt iedereen – om uiteenlopende redenen weliswaar – naar 2 oktober, de dag na het referendum. Al zitten we dan wellicht met een volledig gespleten samenleving.”

Hoe is de sfeer in het Catalaanse bedrijfsleven, en is die de voorbije twee jaar – sinds de aankondiging van het referendum – veranderd?

BRIGITTE VERKINDEREN. “Catalaanse ondernemers verschillen weinig of niets van ondernemers waar ook ter wereld: ze staan huiverig tegenover elke vorm van verandering die het zakenklimaat kan verstoren. Toch merkte ik de voorbije jaren een geleidelijke verharding in hun positie. Almaar meer bedrijfsleiders leken mee te gaan in het onafhankelijkheidsverhaal. De jongste weken is de sfeer opnieuw omgeslagen: angst en onzekerheid voeren nu de boventoon, wellicht omdat ook de zakenlui beseffen dat een overwinning van het ja-kamp tot grote onzekerheid zou leiden.

“Catalanen zijn al sinds jaar en dag kooplui, heel pragmatisch als het moet. Als de handel echt in gevaar dreigt te komen, gaan ze op de rem staan. Dat gebeurt nu. Het horrorscenario dat een onafhankelijk Catalonië minstens voor een aantal jaren uit de Europese Unie zou tuimelen, is voor iedereen hier vele stappen te ver.”

De politici kiezen voor de vlucht vooruit, de bedrijfsleiders staan meer op de rem: is er dan geen dialoog over de aanpak en de economische impact van onafhankelijkheid?

VERKINDEREN. “Nee, en dat verbaast me nog altijd. Al is het deels wel historisch te verklaren. Spanje is een relatief jonge democratie. Het wordt sinds de democratisering eind jaren zeventig afwisselend door links en door rechts geregeerd. Daardoor bestaat hier amper een traditie van compromissen. Er wordt niet meer gepraat, beide kampen trekken zich terug in hun egelstelling. Het blijft wachten op een breed maatschappelijk debat.

“Ik heb ook stevige twijfels over het vermogen van de meeste politici die zich voor onafhankelijkheid uitspreken om de economische impact daarvan echt goed in te schatten. Ik vergelijk het graag met de brexit: de gevolgen zijn zo onvoorspelbaar dat enkel die vaststelling toch al tot enige terughoudendheid zou moeten aanzetten. Zowel Caixabank en Banco Sabedell, twee van de grootste Catalaanse banken, als Volkswagen kondigden onlangs aan dat ze hun hoofdzetel van Barcelona naar Madrid zouden verhuizen in geval van onafhankelijkheid. Zij kiezen eieren voor hun geld.”

In welke mate wegen de gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar op de handel tussen Catalonië en de rest van het land?

VERKINDEREN. “De sfeer en de negatieve gevoelens tegenover al wat Catalaans is, zijn dramatisch verslechterd. Ik heb dit land echt zien veranderen, en de hoofdschuldige is in mijn ogen de gewezen Spaanse premier José Maria Aznar. Hij bracht Catalonië al vanaf 2000 systematisch in diskrediet, wat zich vertaalde in een boycot van Catalaanse producten in de rest van Spanje. Vraag het maar aan de cavaproducenten hier, zij delen al flink wat jaren in de klappen.”

Kan Spanje, dat nog maar net de gevolgen van de economische crisis te boven komt, wel zonder zijn economische motor Catalonië?

VERKINDEREN. “Economisch doet Catalonië het al jarenlang beter dan de rest van het land. Maar buitenstaanders onderschatten het grote strategische belang en de internationale invloed van Spanje, politiek en economisch. Enkele maanden geleden planden de Vlaamse en de Catalaanse regering een gezamenlijke economische missie naar Marokko. Amper een week voor de start van de missie heeft Marokko het hele zaakje afgeblazen, onder sterke Spaanse druk.

“Geopolitiek is Spanje bijzonder belangrijk voor Europa, bijvoorbeeld voor de relaties met Noord-Afrika. Hoe goed Catalonië het economisch ook doet, op dat gebied spelen ze echt in een andere afdeling.

“Natuurlijk zetten de Spaanse reactie en de boycot van Catalaanse producten hier kwaad bloed, maar toch ben ik er lang niet van overtuigd dat het pro-onafhankelijkheidskamp het in het referendum zou halen, als het doorgaat. Als puntje bij paaltje komt, kunnen de Catalanen heel pragmatisch uit de hoek komen.”

Enkele weken geleden publiceerde de Spaanse krant El País een opiniepeiling, waaruit bleek dat 74 procent van de Spaanse bedrijfsleiders ervan overtuigd is dat de afscheiding van Catalonië tot een forse verarming van die regio zal leiden. In Catalonië bleek maar een minderheid van de bedrijfsleiders die angst te delen.

VERKINDEREN. “Dat verbaast me niet. Ik ken maar weinig Catalaanse bedrijfsleiders die echt geloven dat de Europese Unie hen aan de deur zou zetten in geval van onafhankelijkheid. Maar ik vrees dat ze hun eigen dromen voor werkelijkheid nemen. Ik denk dat geen enkele Europese natiestaat zo’n precedent zal goedkeuren.”

Catalonië beschikt ook over enkele stevige troeven: met Barcelona en Tarragona heeft de regio twee van de grootste Spaanse havens op zijn grondgebied, de belangrijkste snelweg van het Iberische schiereiland richting Europa loopt dwars door Catalonië, en bijna een kwart van het toerisme naar Spanje gaat richting Catalonië.

VERKINDEREN. “Je kunt er niet omheen dat voor Spanje ook flink wat op het spel staat, maar ik betwijfel of Catalonië sterk genoeg staat om het op eigen houtje te redden. De Catalaanse economie trekt aan, maar het overheidstekort is torenhoog. En de Catalaanse overheidsobligaties zijn min of meer waardeloos. De regio heeft ook niet de middelen om de pensioenen te betalen. Alleen hoor je dat soort argumenten hier amper. Het spel wordt aan beide kanten heel emotioneel gespeeld, met desinformatie tot gevolg.”

Een van de voornaamste drijfveren voor de roep om Catalaanse onafhankelijkheid is het gebrek aan fiscale autonomie. Catalonië draagt meer af aan Madrid dan het achteraf terugkrijgt. Waarom krijgen de Catalanen niet wat het Baskenland wel heeft gekregen?

VERKINDEREN. “Ik snap het Catalaanse ongenoegen daarover, maar de Basken hebben veel beter onderhandeld. Vandaag is dat onderwerp politiek totaal onbespreekbaar, ook al heeft de rechtse premier Mariano Rajoy geen absolute meerderheid meer in Madrid en willen enkele kleinere partijen dat thema wel op de onderhandelingstafel leggen.”

U komt in Barcelona haast dagelijks in contact met Belgische bedrijven of kandidaat-investeerders. Hoe zwaar wegen het politieke klimaat en het nakende referendum op het investeringsklimaat?

VERKINDEREN. “Dat speelt totaal geen rol. Ik zat onlangs aan tafel met een groot Vlaamse bedrijf dat hier een lokale speler wil overnemen, en dat onderwerp is zelfs niet ter sprake gekomen. Ook Katoen Natie wil hier een aantal forse investeringen doen en laat zich niet afschrikken door de problemen. En wellicht hebben ze gelijk: we zitten in een politieke patstelling, waarin beide partijen geloven dat de andere wel over de brug zal komen als ze het spel maar hard genoeg spelen. Buitenlandse investeerders lopen relatief weinig risico.”

U lijkt ervan uit te gaan dat het referendum niet zal doorgaan.

VERKINDEREN. “De Spaanse overheid heeft al miljoenen stembiljetten in beslag genomen. Bovendien heeft het Spaanse grondwettelijk hof vorige week nogmaals bevestigd dat het referendum ongrondwettelijk is, omdat 47 miljoen Spanjaarden buiten Catalonië niet kunnen stemmen. Als de zaak echt op de spits wordt gedreven, kan de regering in Madrid de autonome status van Catalonië ongedaan maken, zodat de Catalaanse regering niets meer in de pap te brokken heeft. Ik hoop echt dat het zover niet zal komen, want dan wacht ons de totale impasse.”

Hoe raken we hier dan uit?

VERKINDEREN. “Ik zie maar één oplossing: een soort bemiddeling tussen Madrid en Barcelona door Europa. Ik denk dat iedereen daar veel bij te winnen heeft.”