Professor internationaal recht Jan Wouters: ‘Europa kan niet doen alsof zijn neus bloedt als VS handel verstoren met miljardensubsidies’

Op de Amerikaans-Europese Trade and Technology Council van begin deze week kon de Europese Unie amper haar bezwaren kwijt over de miljardensubsidies in het kader van het Buy American-programma van de regering-Biden. Europa móét reageren, stelt professor internationaal recht Jan Wouters, want de Verenigde Staten dreigen de slagkracht van Europese bedrijven aan te tasten.

De Trade and Technology Council (TTC), ofwel de Handels- en Technologieraad, heeft niet geleid tot de verbetering van de handelsrelaties tussen de VS en de EU. Europa heeft het nog steeds moeilijk met de Inflation Reduction Act (IRA), die Amerikaanse bedrijven subsidieert onder het motto Buy American.

“Nochtans was de TTC onder president Joe Biden opgericht om de relaties tussen de EU en de VS te verdiepen, na de desastreuze verslechtering van de Amerikaans-Europese relaties onder zijn voorganger Donald Trump”, stelt professor internationaal recht Jan Wouters (KU Leuven). “De aanwezigheid van minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en de US Trade Representative Katherine Tai op de top in Maryland wijst erop dat de VS echt wel belang hechten aan de heropleving van de trans-Atlantische relaties via dat nieuwe overlegforum. Ook de EU stuurde met Eurocommissaris voor Mededinging Margrethe Vestager en Eurocommissaris voor Handel Valdis Dombrovskis niet van de minsten naar het overleg. De TTC is dus van vitaal belang. In Maryland was de IRA de olifant in de kamer, maar de Amerikaanse wet kwam amper aan bod tijdens het overleg. Dat was zeer tegen de zin van Eurocommissaris voor de Interne Markt en Industrie Thierry Breton, die de bui al had zien hangen door het agendaschema, en daarom wegbleef van de top.”

De IRA keert 1.100 miljard dollar uit voor energie- of klimaatsubsidies, enkel aan bedrijven die werken in de VS. Is het normaal dat Europa zich daartegen verzet?

JAN WOUTERS. “Zeer zeker. De protectionistische inslag van de IRA, die de regering-Biden presenteert als een groen en inflatietemperend overheidsprogramma, heeft de EU echter wat laat als dusdanig begrepen. De gigantische subsidies maken het voor Europese bedrijven erg moeilijk om topproducten te exporteren, zoals elektrische wagens of batterijen. Meer nog, het zet Europese bedrijven ertoe aan de productie van hoogtechnologische processen over te hevelen van de EU naar de VS, als ze er willen exporteren. Bovendien wordt die productie nog eens gesubsidieerd! Begrijpelijk dus dat heel wat Europese bedrijven overwegen naar Amerikaanse bodem te trekken. De Duitsers vrezen terecht dat het industriële hart van hun economie, de autoproductie, zal lijden onder dat beleid. De subsidiepolitiek van de regering-Biden dreigt van de Europese Unie een vazalstaat van de VS te maken.”

Maakt de Europese Unie een kans, als ze bij de Wereldhandelsorganisatie het protectionistische beleid van de VS zou aanklagen?

WOUTERS. “Zeker. Als het echt niet anders kan, kan de Europese Commissie inderdaad naar de WTO stappen, om die concurrentievervalsing aan te pakken. Maar wat juridisch kan, is politiek helemaal niet opportuun in het huidige tijdsgewricht. De samenwerking tussen de VS en de EU in de internationale politiek is momenteel noodzakelijk, om de oorlogssituatie in Oekraïne en de politiek-economische gevolgen ervan aan te pakken. Amerikaanse onderhandelaars hebben al gesust dat ze Europa te vriend willen houden, en dat de IRA niet bedoeld is om Europese ondernemingen te fnuiken.”

Zullen de beleidsmakers in de VS de IRA dan vrijwillig temperen?

WOUTERS. “De IRA is een Act of Congress. Die kan en mag Joe Biden niet zomaar even ondergraven met een presidentieel uitvoeringsdecreet. De aanpassing van de IRA ligt bovendien politiek zeer gevoelig, want het is een sluitstuk van het politiek-economische beleid van de regering-Biden. Er is over de IRA een zware politieke strijd gevoerd. De wet kan niet zomaar worden afgezwakt om Europa te paaien.”

Zal Amerikaanse koppigheid niet leiden tot een escalatie van het conflict?

WOUTERS. “Die vrees bestaat. Vestager en Dombrovskis hebben daarom na de TTC sussende verklaringen afgelegd, om de plooien glad te strijken. Het probleem is echter niet van de baan. Europa kan niet doen of zijn neus bloedt, als de VS miljarden subsidies inzetten en zo de concurrentie verstoren. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft al – geheel op eigen initiatief – laten verstaan dat misschien moet worden gedacht aan de versoepeling van de regels voor de staatssteun aan bedrijven. Dat is wel een drastisch voorstel. Misschien is het echter wel haalbaar, want landen als Duitsland en Frankrijk hebben in het verleden al bezwaren geuit tegen het al te rigide beleid van de Commissie op het gebied van staatssteun. Het Europese mededingingsbeleid was voor beide landen ook een probleem, toen Vestager de fusie van de treindivisies van Siemens en zijn Franse tegenhanger Alstom afblies. Dat EU-beleid fnuikt de uitbouw van sterke, hoogtechnologische Europese toppers, redeneren heel wat politici in die landen.”

Hoe loopt dit af?

WOUTERS. “In de volgende fase zal Europa zalven en blaffen. De tegenstellingen met de VS mogen niet op de spits gedreven worden, ook niet die over de aanpak van China. Tegelijk mag de EU zich niet laten paaien. Misschien leidt dit dossier daarom tot een grote sprong in het Europese industrieel beleid.

“Ondanks heel wat ronkende verklaringen is dat beleid momenteel relatief zwak. De Green Deal kan een eerste belangrijke aanzet zijn tot de verdere versterking van de Europese industrie in innovatieve processen. De uitbouw van dat Europese industriebeleid vereist ook wel dat Nederland en de Scandinavische landen hun verzet opgeven tegen honderden miljarden euro transfers naar landen die minder bijdragen aan het Europese budget. Hongarije legt dan weer alles plat. Als Europa met een sterk industrieel beleid een antwoord wil bieden aan de Amerikaanse concurrentievervalsing, zal de politieke context dus nog grondig moeten wijzigen.”