Peter Van den Bossche (WTO): ‘Hogere invoertarieven hebben nog nooit fabrieken teruggehaald naar eigen land’

Invoertarieven zullen de Amerikanen banen en weelde brengen, volgens de Amerikaanse president Donald Trump. In werkelijkheid dreigen ze de wereld mee te sleuren in een welvaartsvernietigende spiraal, zegt Peter Van den Bossche, rechter bij de Wereldhandelsorganisatie. De gevolgen zijn verregaand, niet alleen economisch. “Handelsconflicten als deze kunnen ontsporen en tot oorlogen leiden.”

De architect die zijn eigen gebouw aan flarden schiet, zo kun je het jongste tarievenbombardement van Donald Trump omschrijven. De Verenigde Staten waren de ontwerper van het naoorlogse, op regels gebaseerde wereldhandelssysteem, met de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in Genève als scheidsrechter. Het systeem stond al een tijdje onder druk, maar de tarieventsunami van Trump dreigt de genadeslag te geven. Trump heeft aan de hele wereld de handelsoorlog verklaard. Dat kan het einde inluiden van het multilateralisme en het begin zijn van de handelsjungle, waar alleen de sterksten beter van worden.

“2 april zal in de geschiedenisboeken ingaan als een zwarte dag voor de wereld, om te beginnen voor de Amerikanen zelf. Want zij zullen het meest lijden onder de nieuwe invoertarieven”, zegt de Vlaming Peter Van den Bossche, hoogleraar internationaal economisch recht aan de Xi’an Jiaotong Universiteit in China. Hij is ook rechter aan een WTO-tribunaal dat in eerste aanleg handelsgeschillen tussen landen beslecht. Voorheen, van 2009 tot 2019, was hij rechter bij de hoogste beroepsinstantie van de WTO. “De Amerikanen hebben de internationale handelsregels uitgevonden en er decennialang voordeel uit gehaald,” aldus Van den Bossche. “Daar blijven ze vandaag voordeel uithalen. Of toch tot 2 april.”

U spreekt over een zwarte dag voor de wereld. Is het dat ook voor het multilaterale handelssysteem?

PETER VAN DEN BOSSCHE. “Het is de meest brutale aanval ooit op het systeem van de internationale handel. De Verenigde Staten schenden twee fundamentele WTO-regels. Eén, als je eenmaal een invoertarief vastgelegd hebt tijdens onderhandelingen, blijf je daaraan gebonden. Je mag het tarief verlagen, maar niet meer verhogen. De Verenigde Staten treden dat principe nu met de voeten door de tarieven, waarmee ze destijds zelf ingestemd hebben, te  verhogen.

“Twee: als je een lager tarief toekent aan één WTO-lid, moet je dat lagere tarief ook toekennen aan alle andere WTO-leden, 166 in totaal. Ook dat principe treden de Verenigde Staten met de voeten. Want het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld krijgt nu een extra invoertarief van slechts 10 procent, terwijl de Europese Unie een extra tarief van 20 procent moet slikken.”

De grootste economie van de wereld schendt twee fundamentele handelsregels. Valt het hele handelssysteem nu in duigen?

VAN DEN BOSSCHE. “Dat hangt ervan af hoe de andere WTO-leden zullen reageren. Zullen zij de regels blijven toepassen? De Verenigde Staten hebben zichzelf buiten het systeem gezet. Wat zullen de anderen nu doen? Ik verwacht dat er inspanningen zullen volgen om het systeem overeind te houden. Maar het wordt niet gemakkelijk. De Verenigde Staten leggen China een extra tarief op van 54 procent. Dat tarief komt boven op de heffingen die China al opgelegd kreeg onder Trump I. Zo’n hoog tarief zal de Chinese export naar de Verenigde Staten sterk beperken. Maar China zal niet stoppen met de productie van elektronica, van elektrische auto’s en noem maar op. Die producten zullen ergens naartoe moeten. Ook andere landen die voorheen naar de Verenigde Staten exporteerden, zullen hun overschotten proberen kwijt te raken op nieuwe afzetmarkten, bijvoorbeeld de Europese Unie of andere oorden. Sommige nieuwe landen zullen die producten verwelkomen, maar vaak ook niet, om hun eigen producenten te beschermen.”

Het is dus mogelijk dat de wereld in een protectionistische kramp schiet?

VAN DEN BOSSCHE. “Juist. En dat zou fataal zijn voor het wereldhandelssysteem. Net het systeem dat de wereld heel wat welvaart gebracht heeft.”

Hoezo?

VAN DEN BOSSCHE. “Dankzij vrijhandel kunnen consumenten producten kopen die beter of goedkoper zijn, anders zou er geen handel zijn. Op dezelfde manier kunnen binnenlandse producenten onderdelen of andere inputs kopen tegen een goede prijs of kwaliteit, en zo competitief blijven op de wereldmarkt. En nogmaals, ook de Verenigde Staten genieten vandaag van die voordelen. Het hele verhaal van Trump draait rond Make America Great Again. Maar America ís great. Het is nog altijd de grootste economie van de wereld. Met de invoertarieven wil Trump industriële productie terugbrengen naar de Verenigde Staten. Maar dat zal niet lukken. Nog nooit in de geschiedenis hebben hogere invoertarieven fabrieken teruggehaald naar eigen land. En als die fabrieken al zouden terugkeren, dan zullen ze nooit de banen creëren die Trump belooft.”

Waarom niet?

VAN DEN BOSSCHE. “Omdat de fabrieken zullen investeren in robots en automatisering. Dat hebben we al gezien onder Trump I. Toen al beloofde Trump nieuwe banen in de Amerikaanse industrie. Daar is weinig van in huis gekomen. Trump heeft bijvoorbeeld de Amerikaanse staalindustrie met invoertarieven afgeschermd van de buitenlandse concurrentie. Maar dat heeft niet geleid tot een heropbloei van die industrie als werkgever.”

Terug naar het internationale handelssysteem. Wat als landen de tarieventsunami van Trump beantwoorden met tegenmaatregelen?

VAN DEN BOSSCHE. “Economen zullen zeggen – en terecht – dat tegenmaatregelen de eigen economie ernstige schade zullen berokkenen. Zuiver economisch zouden Europa, China en alle andere landen dus kunnen argumenteren: we zullen onze consumenten en producenten het genot van Amerikaanse producten blijven gunnen, tegen dezelfde voorwaarden als voorheen. Dat zou een rationeel standpunt zijn. Maar ik vrees dat we daar al voorbij zijn. Er is nood aan een politiek antwoord. Ik vrees dat we geen andere keuze hebben dan tegenmaatregelen te nemen, tenminste als we via onderhandelingen uit deze crisis willen komen. Want via tegenmaatregelen tonen we ons sterk, niet alleen omdat we daarmee de Verenigde Staten pijn doen, maar ook omdat we laten zien dat we bereid zijn onszelf pijn te doen. Dat geeft ons een betere positie aan de onderhandelingstafel. Als we geen tegenmaatregelen nemen en de tarieven gewoon ondergaan, zullen de Verenigde Staten niet naar de onderhandelingstafel komen.”

U hebt al een lange carrière achter de rug. Hebt zo’n ernstige bedreiging van het handelssysteem al eerder meegemaakt?

VAN DEN BOSSCHE. “Neen, nog nooit. Dit is nooit gezien. En zeggen dat de internationale handelsregels uit de koker van de Amerikanen gekomen zijn, in de vorm van de GATT, de General Agreement on Tariffs and Trade uit 1947, die de voorloper was van de WTO. Het protectionisme is niet alleen zichtbaar in de Verenigde Staten, je ziet het ook in andere landen opkomen. Maar hier gaan de Verenigde Staten echt overboord. Ik hoop dat het multilateralisme overleeft, ook al is het zonder de Verenigde Staten. En dat geldt niet alleen voor de handel. De belangrijkste crisis die de wereld nu moet aanpakken, is de klimaatcrisis. En ook daar laat de regering Trump het afweten.”

Misschien zal het eerst slechter moeten worden vooraleer het weer beter kan worden.

VAN DEN BOSSCHE. “Ja. Laat mij een donkere voorspelling maken: handelsconflicten als deze kunnen ontsporen en tot oorlogen leiden. De economische puinhoop die Trump nu in vele landen creëert, zal daar politieke onrust en radicalisering teweegbrengen. Heb ik het nu over de jaren dertig van vorige eeuw? Allicht wel. De tarieven die Trump op zijn zogenoemde Liberation Day afkondigde, kun je immers vergelijken met de Amerikaanse Smoot-Hawley Tariff Act uit 1930 (ook toen hebben de Verenigde Staten hun invoertarieven zwaar opgetrokken, wat tegenmaatregelen uitlokte, de internationale handel deed ineenstorten en bijdroeg aan de wereldwijde economische depressie, nvdr). De Smoot-Hawley-tarieven leidden tot een politieke radicalisering in bijvoorbeeld Duitsland en Japan. Als het met de Trump-tarieven uit de hand loopt, kan het in Europa, China en andere landen economisch heel moeilijk worden. Dan krijg je een politieke radicalisering, en die kan heel fout aflopen.”

Lees ook: