‘Orbán staat voor een zielsvraag over de rol van de Europese Unie’

Strategisch kan de Europese Unie Polen en Hongarije noch verliezen, noch laten betijen. De triomf van Orbán dwingt haar tot een keuze. Dat zegt Marc De Vos, directeur van de denktank Itinera.

Na de val van het communisme realiseerden westerse wereldleiders het einde van de geschiedenis. De Sovjet-Unie transformeerde in een losse confederatie, met een democratisch en kapitalistisch Rusland aan het hoofd. China omarmde het staatskapitalisme en de globalisering.

Op het Europese vasteland verdween het IJzeren Gordijn. Tien Oost- en Centraal-Europese landen, allemaal voormalige communistische vazalstaten, sloten de rangen met de Europese Unie.

IJdelheid

Wat ooit historische omwentelingen schenen, lijken nog geen kwarteeuw later op ijdelheden waarmee tegenstanders een vreugdevuur stoken. Rusland en China gebruiken en misbruiken de liberale internationale wereldorde om die te veroveren en te verstoren. In Europa wankelt de laatste domino van het postcommunistische idealisme, die van de uitgebreide Europese Unie die Oost en West verenigt. Dat is de betekenis van de herverkiezing van Viktor Orbán in Hongarije.

Het is bon ton om Orbán weg te zetten als een symptoom van het nieuwe autoritarisme dat teert op basale populistische instincten die de politieke correctheid lang heeft onderdrukt. Daar zit een grond van waarheid in.

Democratie heeft zelfmoordneigingen. Het volk kan voor een dictatuur kiezen. In Hongarije, waar democratie een importproduct zonder diepe culturele wortels is, is dat risico nog groter.

Maar er is meer aan de hand. Landen als Hongarije en Polen hebben hun veiligheid en hun welvaart te danken aan de Europese Unie. Ze ontvangen jaarlijks miljarden euro’s Europese steun.

Ze hebben in tien jaar een enorme welvaartssprong gemaakt. Ze behoren tot de snelst groeiende landen van de hele unie. Hoe is het toch mogelijk dat ze daar politici verkiezen die de Europese Unie en haar kernwaarden verketteren?

De geschiedenis zit daar voor veel tussen. Voor West-Europese landen is het etnische nationalisme verdampt in de vlammenzee van de Tweede Wereldoorlog. Wij hebben nadien onze vrijheid herwonnen door ze op te geven aan de Europese Unie.

In Oost-Europa hebben ze de vrijheid gewonnen door zich te ontdoen van de hogere macht die de Sovjet-Unie was. Oost-Europa is geen lid geworden van de Europese Unie om een andere hogere macht in te voeren, maar om de nieuwe vrijheid te garanderen.

Dient de Europese Unie om de nationale identiteit te vervangen of de nationale identiteit te beschermen? Geschiedenis en geografie maken de bevolking van Oost-Europa veel ontvankelijker voor het belang van identiteit en territorium. Wij, in West-Europa, hebben dat onderschat.

Westerse projectie

We blijven dat onderschatten als we Orbán afdoen als een halve dictator en een corrupte manipulator. Dat is westerse projectie. Orbán staat ook voor een zielsvraag over de rol van de Europese Unie. Het gaat niet over euroscepticisme, maar over kern van het project.

De Europese Unie betekent democratie, rechtsstaat en mensenrechten: zo staat het in de basisteksten, zo wordt het vereist van kandidaat-lidstaten en zo claimt de Europese Unie internationaal leiderschap. Dat in haar midden regimes opstaan die daar de kantjes van aflopen, is de grootste bedreiging voor haar toekomst.

Strategisch kan de Europese Unie Polen en Hongarije noch verliezen, noch laten betijen. De triomf van Orbán dwingt haar daarom tot een keuze: ofwel wordt ze meer Hongaars, ofwel moet ze een cordon rond het Hongaarse nationalisme leggen.

De eerste optie is ondenkbaar. De tweede is onuitvoerbaar, tenzij de Europese Unie muteert in een organisatie met twee niveaus van lidmaatschap: het ene vooral economisch, het andere ook politiek en institutioneel. Dat is trouwens ook de echte inzet van brexit.

Met moed en creativiteit kunnen we de Europese Unie redden, de Britten behouden, het Europese ontwikkelingsgeld niet langer aan Oost-Europese corruptie besteden en Oost-Europa meer tijd geven om de geschiedenis van West-Europa in te halen. De ziel van de Europese Unie staat op het spel.