‘Onzichtbare hand draagt een handschoen’

Als we nu allemaal goed voor onszelf zorgen, zal er geen onzichtbare hand zijn die dat allemaal in goede banen leidt. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Elke verhandeling over de vrije markt verwijst naar het boek van Adam Smith, The Wealth of Nations, en de onzichtbare hand die ons allen begeleidt. “Het algemeen belang is het best gediend als iedereen zijn eigenbelang nastreeft.” Het kan niet baten dat alle ernstige verdedigers van de vrije markt onmiddellijk waarschuwen dat Adam Smith eerst een boek schreef over moraliteit en daarin duidelijk aangaf dat een losgeslagen vrije markt echt niet kan. Leve de vrije markt, leve de onzichtbare hand.

Die hand heeft inderdaad schitterend gewerkt. Ik denk aan supermarkten die ons tegen heel redelijke prijzen onafgebroken hebben voorzien van verse groenten en fruit. De machine haperde even doordat niet de aanbodkant, maar de vraagkant (wij dus) faalde. Wij begonnen domweg te hamsteren. De consument beet in de onzichtbare hand die hem al die jaren heeft gevoed. Wel blijven we te veel taart en brood bakken, en spelen we onze rol nog niet perfect. Als ik lees dat de supermarkten in maart extra omzet hebben gedraaid, hoop dat ik niemand het idee zou lanceren die winsten extra te belasten. Als we risicokapitaal een extra rendement gunnen, mag er voor mij wel een premie gaan naar het personeel dat in die periode extra risico’s heeft genomen. Maar dan moeten we nog altijd zien dat extra omzet ook langetermijnwinst betekent.

Ik ben vooral onder de indruk van de grote creativiteit van alle winkeliers, marktkramers, schoonheidsspecialisten en Studio 100. Zij zijn er klaar voor en bewijzen dat het alom geprezen ondernemerschap geen ijdel woord is. Zelfs de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten klaagt dat er niet meer dan vijftig kraampjes open mogen. Er was beter overlegd, dan konden er meer open. Maar van Leopold Vansina heb ik geleerd dat als iedereen voor de eigen deur veegt, er een hoop vuil aan het eind van de straat ligt. Laten we de bioscopen, de musicalvoorstellingen, de musea, alle kraampjes op de markt, de sauna’s, het toerisme aan de kust en de Ardennen uitsluitend in de handen laten van al die competente, toegewijde actoren die bij de supermarkten hebben bewezen dat de onzichtbare hand werkt. Laat ze allemaal in deze fase van de coronatijden ijverig voor de eigen deur vegen. En zijn we geen groep vergeten die ook ijverig kan poetsen voor de eigen deur? De casino’s natuurlijk. Die zijn er ook klaar voor. Zo bieden we aan het algemeen belang ongetwijfeld heel snel een nieuwe piek aan het einde van de coronastraat.

Gezond verstand? Het gezond verstand zou veronderstellen dat een spreekbuis zegt: wij begrijpen de dramatische toestand van de volksgezondheid. Wij begrijpen dat vijftig een absoluut maximum is. In zekere zin is dat al een politiek compromis tussen de economie en de gezondheid. Wij gaan dus, in het algemeen belang, onderzoeken hoe wij dat compromis zinvol kunnen uitwerken. Elke situatie is uniek en wij begrijpen volkomen dat er ergens in dit land collega’s zijn die na rijp beraad, en na ernstig overleg met de overheid en de experts, en gezien de reusachtig grote, in natuurlijke zones verdeelde grote markt, hebben beslist dat er 52 kraampjes open kunnen. Daarom gaan we al even enthousiast bestuderen hoe we er overal minder kunnen openen dan vijftig, want dat lijkt toch wel een risico. Voor ons is solidariteit geen ijdel begrip. We gaan ervoor, maar denken eerst aan het collectief. Pas als we daar volledig zeker van zijn (en dat zijn we duidelijk niet), dan zullen we onze creativiteit voor onze eigen zaak, onze show, ons kraam inzetten.

Daarmee heb ik bewezen dat al mijn gezond verstand in mijn ivoren toren van de lockdown is geïnfecteerd. Zo werkt dat niet, mijn beste Marc. Het gezond verstand beseft gewoon niet dat als we nu allemaal heel goed voor onszelf zorgen er geen onzichtbare hand zal zijn die dat allemaal in goede banen leidt. Ook niet als we met tienduizenden tegelijkertijd naar dat sympathieke kustdorpje trekken, waar we zo welkom zijn. De onzichtbare hand is haar verfijnd coördinatievermogen even kwijt en draagt soms een heel dikke, omzwachtelde coronahandschoen.