Oceanograaf Mojib Latif: ‘Het besef dringt door dat de klimaatcrisis ook een economische en veiligheidscrisis is’

De aarde warmt almaar meer op, de uitstoot van broeikasgassen blijft toenemen. Ondanks alles ziet de oceanograaf Mojib Latif redenen om optimistisch te zijn over de toekomst.

De klimaatonderzoeker Mojib Latif (67) is hoogleraar aan Geomar, het Helmholtz Centrum voor oceaanonderzoek in het Duitse Kiel. Hij waarschuwt al tientallen jaren voor de gevolgen van de opwarming van de aarde.

Wat de klimaatcrisis en de toekomst van de mensheid betreft, schommelt u “tussen apocalyps en hoop”, zoals u in uw nieuwe boek Countdown zegt. Waar zit u op dit moment?

MOJIB LATIF. “Ik ben verscheurd. Aan de ene kant zeggen zuiver wetenschappelijke overwegingen me dat niet alles goed is met de wereld. De CO2-concentratie in de atmosfeer stijgt nog altijd snel, ondanks het klimaatakkoord van Parijs, ondanks de alarmerende rapporten van de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering. Aan de andere kant blijven er dingen gebeuren waarvan je niet had gedacht dat ze zouden gebeuren.”

Zoals?

LATIF. “Het klimaat van de toekomst zal niet alleen worden bepaald door omslagpunten in de meteorologie. Er zijn ook maatschappelijke omslagpunten die kunnen leiden tot een plotselinge verbetering van het klimaatbeleid. Om die te activeren, hoeven niet alle mensen het eens te zijn. Een kritische massa is genoeg – en ik geloof dat we die hebben.”

U bedoelt Greta Thunberg en de Fridays for Future-beweging?

LATIF. “Bijvoorbeeld, maar er is meer. Ook de druk van de economie neemt toe. We beginnen allemaal te beseffen dat de klimaatcrisis ook een economische en veiligheidscrisis is, en dat er ook verbanden zijn tussen de klimaatcrisis en pandemieën.”

In uw boek schrijft u dat de mensheid dicht bij de afgrond staat. De realiteit bevestigt dat: India en Pakistan kampen met recordtemperaturen van bijna 50 graden Celsius. Het bosbrandseizoen in het westen van de Verenigde Staten is buitengewoon hevig en zeer vroeg begonnen.

LATIF. “Ik heb nog hoop, maar we moeten duidelijk zijn: de tijd dringt om de grootste ramp nog te kunnen afwenden. We hebben veel te lang gewacht.”

De oplossing van het probleem is zeer eenvoudig, schrijft u: “Men zou alleen de rede moeten volgen en de beschikbare mogelijkheden gebruiken.” Waarom gebeurt dat niet?

LATIF. “Er is geen gebrek aan oplossingen, noch aan geld, en zeker niet aan energie. Een van de grootste problemen is dat duurzaam vervaardigde producten goedkoper moeten zijn dan niet-duurzaam vervaardigde producten. Die laatste worden nog zwaar gesubsidieerd, of het nu gaat om fossiele brandstoffen, intensieve landbouw of industrie. Hele sectoren van de economie leven goed van het feit dat zij niet hoeven te betalen voor de ecologische gevolgen van hun productie. Dat kan zo niet doorgaan.”

Hoe zou u dat veranderen?

LATIF. “Degenen die milieuschade veroorzaken, moeten ook de kosten dragen die tot nu toe op het grote publiek zijn afgewenteld. Als we dat invoeren, misschien met belastingen en invoerheffingen op niet-duurzaam geproduceerde producten, krijgen we greep op de klimaatcrisis. Dat zou China ook dwingen zijn industrie, die een extreem hoge hoeveelheid CO2 produceert, te veranderen.”

Waarom is de wereld zo inert ten aanzien van haar meest urgente probleem?

LATIF. “Een van de redenen is dat we in een tijd leven die door crisissen wordt gekenmerkt, van de gebeurtenissen van 11 september 2001 over de economische wereldcrisis en de vluchtelingencrisis tot de pandemie en de oorlog in Oekraïne. De crisissen van het moment trekken altijd alle aandacht weg van de verschrikkingen op de lange termijn, zoals de opwarming van de aarde of het uitsterven van soorten. Na een pandemie kun je de economie weer opbouwen, net als een door oorlog verscheurd land. Maar een klimaatsysteem dat uit zijn voegen barst, kan dat niet.”

Meer dan de helft van de CO2-emissies is pas na 1990 in de atmosfeer terechtgekomen.

LATIF. “Veel landen die tot dan toe vrij weinig CO2 hadden geproduceerd, begonnen plots enorme hoeveelheden CO2 uit te stoten, vooral China. In Europa zijn de emissies geleidelijk gedaald, zij het veel te langzaam en bijlange na niet op het vereiste niveau. Zelfs in de Verenigde Staten daalt de uitstoot nu.”

Dacht u toen dat alles de goede kant op zou gaan, als u maar de feiten op tafel legde?

LATIF. “Zeker. Wij geloofden dat we automatisch van kennis tot actie zouden overgaan. Dat was de grote fout die onderzoekers wereldwijd maakten. Wij hebben de kwestie al decennialang bovenaan op de mondiale politieke agenda geplaatst. Als wetenschappers kunnen we informatie geven en opties aanwijzen. Het is aan de politici om te beslissen. Helaas hebben zij nog niet de juiste conclusies getrokken.”

Hoe kunnen ze het beter doen?

LATIF. “Het is voor politici heel moeilijk om noodzakelijke maar impopulaire maatregelen maatschappelijk aanvaard te krijgen. Ecotaksen, CO2-beprijzing, verboden – politici moeten oppassen dat ze niet altijd alleen maar mensen belasten. Als mensen ervaren dat de klimaatbescherming hun iets oplevert, is dat veel gunstiger. Met het geld van het klimaatbeschermingsfonds zou je de sociaal zwakkeren kunnen ontlasten of scholen kunnen renoveren.”

Veel mensen zien de eis van duurzaamheid als een aanval op hun manier van leven. Hoe kan dat worden tegengegaan?

LATIF. “Door de boodschappen beter aan te kleden en de voordelen te belichten. Een snelheidsbeperking op de snelweg zou levens redden, files vermijden, geld besparen en de uitstoot verminderen. Een autovrij stadscentrum is rustig en groen. Je hebt ruimte en je ademt schone lucht in. Wie wil dat niet? We moeten een nieuw begin maken, met positieve boodschappen, maar het enige wat we doen, is ellendige debatten voeren over wat niet meer zal mogen.”

Veel jongeren reageren op de klimaatcrisis met angst, wanhoop en het gevoel dat ze van hun toekomst worden beroofd. Wat zegt u, als klimaatonderzoeker, tegen hen?

LATIF. “Ik probeer hun angst weg te nemen en duidelijk te maken dat we het zelf in handen hand hebben. We kunnen niet voorkomen dat het warmer wordt, maar hoe warm het wordt, hangt af van hoe we ons allemaal gedragen. Ik probeer de mensen duidelijk te maken dat de wereld niet zal vergaan, ook al halen we de doelstellingen van het akkoord van Parijs niet. Ik wil niets mooier maken dan het is, maar het is gewoon niet zo dat als de temperatuur met 1,5 graden Celsius stijgt, de lucht op de een of andere manier donkerder wordt en dat we allemaal zullen sterven. We moeten ervoor zorgen dat we niet altijd alleen maar de horrorscenario’s communiceren, maar tegelijkertijd een positief beeld van de toekomst schetsen.”

Hoe realistisch is het dat we de klimaatdoelstellingen van Parijs nog kunnen halen?

LATIF. “We zullen de opwarming niet kunnen beperken tot 1,5 graden Celsius. Maar het doel om onder 2 graden te blijven, ligt nog steeds binnen bereik. Maar als de wereld dat wil, zal er een bijna onmiddellijke verandering nodig zijn.”