Het Nederlandse kabinet-Schoof is een jaar in de weer geweest. Het strompelde van crisis naar crisis. Geert Wilders (PVV) heeft het uiteindelijk op migratie opgeblazen. Het kabinet heeft economisch geen enkel probleem opgelost en het land vooral schade berokkend, schrijft Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Allereerst, de begroting. Dat tartte alle basale macro-economische principes voor solide beleid. De begrotingstekorten zijn alleen maar groter geworden, terwijl de economie onder hoogspanning stond. De overheid jaagde de inflatie aan, die met 3,3 procent veel hoger is dan elders in Europa.
De overheid zorgde voor meer krapte op de arbeidsmarkt. Het aantal openstaande vacatures overtreft nog altijd het aantal werklozen. De overheid liet een recordbedrag op de plank liggen omdat personeel moeilijk te vinden was in de zorg, defensie en het onderwijs.
De lonen stegen veel harder dan de inflatie. De economie draaide al die tijd ruim boven het potentiële groeipad van de economie. Het begrotingsbeleid had daarom veel zuiniger moeten zijn om de hoogspanning in de economie te verminderen.
Daarnaast ondermijnde het kabinet-Schoof de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Die slaan op lange termijn langzaam uit het lood, omdat de overheid structureel meer uitgeeft dan binnenkrijgt.
Het kabinet heeft alleen maar extra geld uitgegeven en de belastingen verlaagd. Leuke dingen voor de mensen. In de laatste twee jaar zou er worden bezuinigd, maar die bezuinigingen maken we door de val van het kabinet niet meer mee. Iets wat kon worden voorspeld bij de start van het kabinet. Het kabinet-Schoof heeft het houdbaarheidsprobleem daarom groter gemaakt, niet kleiner.
Ravage
Dat de overheidsfinanciën er nu best goed voor staan, doet daar niets aan af. Dat is geen verdienste van het kabinet. Kostbare miljarden zijn weggesmeten, zonder dat er een structureel probleem in de economie is opgelost of het verdienvermogen van de Nederlandse economie is verbeterd.
De regering koos voor kortetermijnconsumptie – lastenverlichting – ten koste van de langetermijninvesteringen. Het kabinet heeft een ravage aangericht met miljardenbezuinigingen op onderwijs, wetenschap en innovatie, die de toekomstige groei en productiviteit aantasten en de onderwijskansen van jongere generaties schaden.
Het kabinet dacht miljarden te kunnen besparen op ambtenarensalarissen, inhuur van externen, asielbeleid en afdrachten aan de Europese Unie. Daar kwam niets van terecht. De lonen bij de overheid stegen harder dan in de private sector. De kosten voor de inhuur van externen bereikten een record. Minister van Migratie Marjolein Faber (PVV) kwam bijna 1 miljard euro tekort. En bij de EU-afdrachten waren er tegenvallers.
Het kabinet heeft een ravage aangericht met miljardenbezuinigingen op onderwijs, wetenschap en innovatie die de toekomstige groei en productiviteit aantasten.
Eén goede maatregel
Het kabinet heeft ook de structurele problemen van de Nederlandse economie groter gemaakt in plaats van kleiner. Het kabinet-Schoof bezuinigde bij zijn aantreden zo’n 20 miljard euro op het stikstoffonds. Het stikstofprobleem is met veel gegoochel opnieuw op de lange baan geschoven, waardoor Nederland nu vastloopt.
De klimaattransitie is ondermijnd. De CO2-uitstoot komt dankzij onverstandig beleid hoger uit. Denk aan het rondstrooien van geld voor accijnsverlagingen op benzine en diesel en aan de verlagingen van de energiebelasting. Intussen loopt de energietransitie vertraging op, doordat de elektriciteitsnetten vol zitten.
Op de grote hervormingsdossiers is evenmin vooruitgang geboekt. De herziening van het toeslagenstelsel? Niets mee gebeurd. De herziening van het belastingstelsel? Idem. De problemen bij de vermogensrendementheffing, de zogenoemde box 3? Niemand weet wat er gaat gebeuren met het wetsvoorstel dat voor 2028 op de rol stond.
Ook op de woningmarkt heeft het kabinet de problemen eveneens groter in plaats van kleiner gemaakt. Ondanks alle vrome voornemens en akkoorden voor meer woningbouw. Er worden minder woningen gebouwd en het aantal huurwoningen neemt af, door overheidsbeleid.
Het kabinet heeft één belangrijk ding goed gedaan. De hogere uitgaven aan defensie blijken hard nodig, nu de Verenigde Staten geen volledig commitment meer tonen aan de NAVO. Saillant en verstandig is dat de halvering van het eigen risico in de zorg – het grote speerpunt van Wilders tijdens de vorige verkiezingen – nu van de baan is.
Politieke rattenvangers
Het economische beleid van het kabinet-Schoof is prutswerk geweest. Er is veel te veel geld uitgegeven, in een economie met veel krapte en hoge inflatie, terwijl geen wezenlijke langetermijnhervorming is doorgevoerd en de investeringen in onze economie en energietransitie zijn afgeknepen.
Wat nooit normaal had mogen worden, werd dat toch. Nederland kreeg een kabinet met de extreemrechtse PVV in het centrum van de macht. Minister-president Dick Schoof ontbeerde elk gezag, kreeg muitende coalitiepolitici nimmer in bedwang en gedroeg zich als de filiaalhouder van Geert Wilders. De BoerBurgerBeweging (BBB) werd de bijwagen van de PVV. De zichzelf ooit liberaal noemende VVD en de zichzelf ooit rechtsstatelijk noemende NSC, de partij opgericht door oud-CDA-politicus Pieter Omtzigt, maakten dit kabinet mogelijk. Het bleek een historische vergissing.
Onze democratie faalt, al jaren. Politici zien dat stemmingmakerij en polarisatie door media worden beloond met veel aandacht én door kiezers met meer stemmen. De strijd om de beeldvorming is nu zo existentieel en allesoverheersend, bij alle politieke partijen, coalitie en oppositie, dat politieke inhoud stelselmatig aan beeldvorming wordt geofferd. De val van het kabinet-Schoof zal daaraan niets veranderen. Zolang kiezers op politieke rattenvangers blijven stemmen, zal het economische beleid slechter worden.
Kabouter-Trumpjes
Een schrale troost is dat het nog meevalt in vergelijking met de rest van de wereld. In Nederland bestaan alleen kabouter-Trumpjes, nog geen echte. Achter de schermen functioneert onze politiek nog redelijk. Onze rechterlijke macht staat vooralsnog overeind. En we hebben een behoorlijk werkend publiek apparaat. Nederland zal ook een volgend prutskabinet wel overleven.
Beter zou zijn als de kiezers serieuze politici uit serieuze partijen met serieuze plannen een keer zouden belonen met hun stem. Dat betekent een stem op partijen met degelijke bestuurlijke tradities, die hun plannen doordenken en laten doorrekenen door het Centraal Planbureau, en die economische politiek de plek in hun programma’s geven die ze verdient.
