Hoe efficiënt besteedt de Belgische overheid de geplande uitgaven? De cijfers tonen een dubbel beeld. Het investeringsgeld wordt zo goed als volledig uitgegeven. Maar de middelen van het relancefonds van de Europese Commissie worden slechts traag aan het werk gezet.
De niet-gebruikte middelen van de federale overheid stegen de voorbije jaren fiks (zie tabel Federale overheid geeft niet al het geld uit). Vooral in de coronajaren bleven er beduidend meer middelen ongebruikt. “Het klopt dat niet alle begrote uitgaven effectief besteed worden”, zegt Laura Mahieu, woordvoerder van federaal minister van Begroting Vincent Van Peteghem (cd&v). “Dat noemen we in begrotingstermen ‘onderbenutting’. Zo’n onderbenutting wordt ook jaarlijks voorzien als doelstelling in de begroting.”
De federale regering gaat er dus vooraf al van uit dat niet alle begrote middelen effectief zullen worden gebruikt. Maar zeker tijdens de pandemiejaren liep het verschil tussen de voorziene en de reële onderbenutting erg hoog op. “Elk jaar zijn er specifieke redenen waarom de onderbenutting hoger of lager uitvalt”, aldus Laura Mahieu. “Zo werden in 2022 bepaalde provisies en bedragen, gepland voor de aankoop van covidvaccins, niet gebruikt. Het gebeurt wel vaker dat bij crisissen provisies worden aangelegd die dan soms niet nodig blijken.”
Investeringen doen het beter
Beter is het gesteld met de benutting van de geplande investeringsuitgaven. Die bedragen stegen de voorbije jaren aanzienlijk in de federale begroting (zie tabel Federaal geld voor investeringen). De cijfers bevatten weliswaar niet de investeringen door instellingen van openbaar nut zoals de Regie der Gebouwen, het FAVV en de sociale zekerheid. In absolute cijfers stegen ook hier de miljoenen onderbenutte euro’s tijdens de pandemie. Maar het percentage geld dat effectief rolde, bleef hoog. 2024 werd zelfs een recordjaar, waarin 99 procent van het geplande investeringsgeld werd uitgegeven. “Investeringsbudgetten worden soms niet volledig opgesoupeerd, en daar zijn tal van oorzaken voor”, luidt het op het kabinet van minister Van Peteghem. “Er zijn onder meer aanslepende vergunningsprocedures, vertragingen bij toeleveranciers en aanbestedingsprocedures die langer lopen dan gedacht.” Ook de administratieve verwerking is een extra uitdaging.
De voorbije jaren waren bovendien woelig. Er was de pandemie, die de economie maanden tot stilstand bracht. Toen die weer op gang trok, waren er enkele jaren zware haperingen in de aanvoerketen. Het tekort aan technische werknemers liet zich steeds sterker voelen. Bovendien viel Rusland in februari 2022 Oekraïne binnen. Dat creëerde politieke instabiliteit, hoge energieprijzen en een oplopende inflatie.
België is slechte leerling
Net in die jaren kwam de Europese Commissie met een grootschalig relanceplan voor Europa. In februari 2021 ontvouwde de vorige Commissie, ook al geleid door Ursula von der Leyen, een grootschalig steunprogramma. Met de Recovery and Resilience Facility, het belangrijkste deel van het NextGenerationEU-plan, was 724 miljard euro gemoeid, waarvan 338 miljard euro subsidies en 386 miljard euro leningen. De formule werd deels aangepast na de inval van Rusland in Oekraïne, met een grotere focus op energie.
België is een van de slechtste leerlingen van de Europese klas. Slechts een deel van de middelen is al gebruikt (zie tabel Betalingsschema van de Europese Commissie voor NextGen Belgium). Ruim vier jaar na de start van het relanceplan is ons land pas aan de tweede betalingsschijf toe. “Het onderzoek voor die schijf zit in de finale fase”, zegt Laura Mahieu. “De Europese Commissie bekijkt of de zogenoemde mijlpalen en doelstellingen die recht geven op de subsidies behaald zijn. Daarna kunnen die middelen spoedig uitgekeerd worden. De gedeeltelijke aanvraag voor de derde betalingsschijf werd begin vorige week ingediend bij de Europese Commissie. Het is wel degelijk de bedoeling dat ons land het volledig beschikbare budget zal gebruiken.”
De derde betalingsschijf moest eigenlijk begin december vorig jaar afgerond zijn. Maar onder meer de lang aanslepende onderhandelingen voor een federale regering gooiden roet in het eten. “Dat was slechts één van de redenen voor de vertraging”, reageert Laura Mahieu. “Verschillende projecten liepen vertraging op om diverse redenen.”
Herziening
Volgens de website van NextGen Belgium zijn er 129 projecten. Maar de meest actuele cijfers op de website dateren van mei 2024. De geldpot werd verdeeld over vijf grote pijlers: duurzaamheid, mobiliteit, digitalisering, economie en innovatie, en samenleving. Het meeste geld ging bijvoorbeeld naar waterstofproductie en -distributie, de NMBS, fietsinfrastructuur en het waterbeleid in Vlaanderen, de renovatie van gebouwen, en elektrische voertuigen.
De huidige federale regering heeft deels andere plannen, al is dat nog niet geheel duidelijk. “Een herziening van het relanceplan wordt momenteel nog voorbereid. We zullen projecten waarvan de realisatie minder waarschijnlijk is vervangen”, zegt Laura Mahieu. Volgens het huidige schema zou België tot september volgend jaar bijkomende geldstromen van de Europese Commissie ontvangen. Initieel was overigens sprake van 5,9 miljard euro voor België. De Europese Commissie verlaagde dat bedrag omdat de groei van de Belgische economie sterker was dan verwacht.