Matthias Matthijs (Johns Hopkins University): ‘Dit is het nieuwe Amerika’

Vorige keer moest Donald Trump zijn stemmen halen bij de boze blanke man, deze keer kreeg hij steun uit allerhande hoeken: zwarten, latino’s en vrouwen. De haat voor de inflatie was de verbindende factor, aldus Matthias Matthijs, hoogleraar aan de Johns Hopkins University in Washington DC. “De schok voor de koopkracht is enorm geweest.”

Volgens de peilingen gingen de Amerikaanse presidentsverkiezingen uitdraaien op een spannende nek-aan-nekrace tussen Donald Trump en Kamala Harris, maar vrij snel kwam Trump als overwinnaar uit de bus. “Trump gaat overal vooruit, van de steden in Californië tot de Bronx in New York”, zegt Matthias Matthijs, hoogleraar politieke economie aan de Johns Hopkins University in Washington DC. “Hij heeft een veel diverser kiespubliek gekregen. Dat hebben de peilingen onderschat.”

Het is niet langer alleen de boze, witte man die op Trump stemt?

MATTHIAS MATTHIJS. “Inderdaad. De meerderheid van de blanke vrouwen bijvoorbeeld heeft voor Trump gestemd, hoewel de peilingen aan de abortuskwestie een groot belang hadden toegedicht. Trump heeft ook enorme vooruitgang geboekt bij zwarten en latino’s. Zij hebben hem de overwinning geschonken, wat best wel ironisch is. Degene die door de Democraten al tien jaar als een racist bestempeld wordt, krijgt de overwinning van niet-blanken.”

Wat heeft al die verschillende groepen voor Trump doen stemmen?

MATTHIJS. “Alle mensen haten inflatie. Zij hebben geen oren naar de technocratische uitleg door de Democraten. De Amerikaanse prijsstijgingen zijn inderdaad onder controle gekomen, en de reële lonen zijn inderdaad aan de beterhand. Maar mensen betalen nu 35 dollar voor een pizza tegen 20 dollar enkele jaren geleden. De schok voor de koopkracht is enorm geweest, vooral voor mensen uit de onderste helft van de inkomensverdeling. Vergeet niet: Amerikanen jonger dan vijftig, zelfs zestig jaar herinneren zich de superhoge inflatie van begin de jaren tachtig niet meer, noch herinneren ze zich de toenmalige tarieven voor hypotheeklening van 13 à14 procent. Nu zijn die 7 à 8 procent. Amerikanen waren te gewend geraakt aan de lage inflatie en intrestvoeten van de laatste 20 à 25 jaar.”

Is koopkracht de enige verklaring voor het succes van Trump?

MATTHIJS. “De Democraten hebben het immigratieprobleem compleet onderschat. De Amerikanen zijn de ongecontroleerde immigratie kotsbeu. En ook hier willen de Amerikanen niets weten van een technocratische uitleg. Ze willen een muur. Ze willen dat illegale immigranten uit het land worden gezet. Dat is de grote conclusie bij deze verkiezingen. De Republikeinen halen ook een meerderheid in de Senaat, en waarschijnlijk ook in het Huis Van Afgevaardigden. Dan zal Trump alles controleren. De Verenigde Staten worden een experiment in ongebreidelde macht.”

Het heeft alvast het voordeel van de duidelijkheid.

MATTHIJS. “Dat zie je ook op financiële markten. De Amerikaanse aandelenkoersen gaan fors hoger. De markten gaan ervan uit dat deregulering en belastingverlagingen het zakendoen veel gemakkelijker zullen maken in de VS. Natuurlijk houden de markten hun hart vast voor de onafhankelijkheid van de Amerikaanse centrale bank, en ook voor de verhoging van invoertarieven. Maar er is tenminste geen geweld op straat. Dat is al een hele opsteker.”

Hogere invoertarieven zullen de Amerikaanse inflatie opnieuw hoger sturen, en dreigen zo de kiezer zuur op te breken.

MATTHIJS. “De markten anticiperen al op de hogere inflatie. De rente op tienjarige Amerikaanse overheidsobligaties is hoger geschoten. Hogere invoertarieven zijn voor Trump geen doel op zich. Hij wil een kleiner handelstekort met Europa en China. De vraag is hoe Europa en China zullen reageren. Zullen ze toegevingen doen, en de invoertarieven op Amerikaanse goederen verlagen?”

U vermeldde al de wankele positie van de Fed, de Amerikaanse centrale bank. Moeten we vrezen voor haar onafhankelijkheid?

MATTHIJS. “Ik denk het wel. Binnen de Trump-entourage begint nu het grote gevecht om de controle van de verschillende beleidsdomeinen, zoals het veiligheidsbeleid, het buitenlandse beleid, maar ook het monetair beleid. Instinctmatig wil Trump een lagere rente, terwijl de Fed een onafhankelijke instelling is. Intussen stijgt de obligatierente, en daardoor ook de dollarkoers. Je mag dus verwachten dat Trump zich zal bemoeien met het monetair beleid. Dat kan voor problemen zorgen op de financiële markten, want die willen weten waar de macht precies ligt.”

Wat is de toekomst van de Inflation Reduction Act, waarmee huidig president Joe Biden royale subsidies uitdeelde aan groene investeringen?

MATTHIJS. “Er zijn al enorm veel subsidies uitgedeeld onder de IRA, en daardoor is ook veel privégeld naar groene investeringen gevloeid. Dat kan Trump niet meer terugdraaien. Wel heeft Trump veel macht over subsidies die nog niet toegezegd zijn. Anderzijds is Tesla-baas Elon Musk één van de belangrijkste adviseurs van Trump, wat dan weer goed nieuws zou moeten zijn voor de groene transitie in de VS. In elk geval komt er geen tweede IRA. Want Trump zit in de zak van de Amerikaanse oliebaronnen. Dus voor de strijd tegen de klimaatopwarming is de herverkiezing van Trump slecht nieuws.”

De strategie van Biden om veel IRA-subsidies naar Republikeins gezinde deelstaten te laten vloeien heeft blijkbaar niet gewerkt.

MATTHIJS. “Het heeft te traag gewerkt. Er was allicht twee tot vijf jaar nodig geweest om rond het IRA-beleid maatschappelijke belangengroepen te doen opstaan. Maar het klimaat is gewoon geen thema geweest in deze campagne. Zelfs Kamala Harris sprak amper over klimaatopwarming en hernieuwbare energie. Het draaide grotendeels rond koopkracht en immigratie. Investeringen in de groene economie hebben in de VS geen rooskleurige toekomst meer, toch niet in de komende vier jaar.”

Trump wordt opnieuw Amerikaans president. Wat nu voor Europa? De grote wakeup-call?

MATTHIJS. “Die wake-upcall was er ook al in 2016, toen Trump voor een eerste keer tot president verkozen werd. Velen dachten dat het om een soort aberratie ging, een uitzondering in de Amerikaanse politieke geschiedenis, zeker omdat Democraat Biden vier jaar later verkozen werd. Maar de herverkiezing van Trump maakt het duidelijk: dit is het nieuwe Amerika. En met zijn running mate JD Vance heeft Trump ook al zijn opvolger klaar, een man die nog veel welbespraakter is dan Trump. Het trumpisme staat er dus goed voor. Europa zal werk moeten maken van economische autonomie. Ik hoop dat EU-zwaargewichten als Duitsland, Frankrijk en Polen elkaar zullen vinden, samen met het VK. De lidstaten zullen ook meer geld moeten investeren in defensie als ze de Amerikaanse NAVO-steun willen behouden. Ofwel zullen ze hun defensie op eigen houtje moeten organiseren.”

Voor Oekraïne is de overwinning van Trump zeer slecht nieuws.

MATTHIJS. “Vergeet nieuwe Amerikaanse steun voor Oekraïne maar. Tenzij Europa ervoor betaalt, want dan zal de VS graag wapens leveren. De vraag is of Europa het wegvallen van de Amerikaanse steun wil opvangen. De Scandinavische en Baltische landen en Polen zullen Oekraïne willen steunen, maar wat doet de rest van de lidstaten? Je zit met een verzwakt leiderschap in Berlijn en Parijs. Allicht wordt Italiaans premier Giorgia Meloni de speciale vriend van Trump. Als enige staatsleider van de G7 is zij nog harder rechts dan Trump. Blijft zij Oekraïne steunen? Het worden nog spannende tijden voor Europa.”