‘Machteloosheid is een van de meest bedreigende menselijke ervaringen’

Als de wedijver te groot wordt, beginnen we vals te spelen, ketonen te slikken en drijven we met zijn allen naar een verlies-verliessituatie. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Heersers en onderdrukten , stedelingen en dorpsbewoners, de clerus en de leek, de arbeider en de fabrieksleider, de blanke en de niet-blanke, de katholiek en de protestant. Elke maatschappij heeft haar breukvlakken. Als je een bevoorrechte partij bent, maak je snel duidelijk aan de andere partij dat het verschil natuurlijk is, of beter nog door God gewild, want met Hem kan of mag je niet argumenteren. Al te sterke maatschappelijke breukvlakken zijn echter te vermijden, want na een escalatie kan je een burgeroorlog krijgen. Politiek lijkt mij de kunst om maatschappelijke breukvlakken productief aan te sturen. Een beetje concurrentie kan geen kwaad, wat wedijver kan gezond zijn, en stichtende voorbeelden uit de andere groep kunnen we allen gebruiken. Maar als de wedijver wat te groot wordt, beginnen we vals te spelen, ketonen te slikken en drijven we met zijn allen naar een verlies-verliessituatie.

Ik ben linkshandig en als jongen werd ik gedwongen rechts te leren schrijven, wat volgens sommige vakgenoten spatiale oriëntatieproblemen meebrengt. Ik bevestig dat elke dag door weer eens verloren te lopen. Ik heb nauwelijks tekentalent, worstel met zowat elke schaar, en dat is alleen maar een kleine greep uit alle vormen van discriminatie die ik heb moeten ondergaan omdat ik mijn natuur heb moeten onderdrukken. Ik denk en voel dat ik recht heb op compensatie. Bij deze start ik een belangengroep op: ‘front voor miskende linkshandigen’. Ik heb al die jaren moeten leven tegen mijn natuur. De rechtshandigen zijn voor mij een samenzwering van gemakzuchtigen die geen enkele moeite doen om zich in te leven in de hel waarin linkshandigen leven. U kunt in de auto schakelen met uw sterke hand, ik heb dat nooit gekund.

Ik hoop dat mijn niet volledig uit de lucht gegrepen voorbeeld stopt waar het moet stoppen: een hopelijk wat amusante anekdote. Ik durf geen voorbeelden te geven van die andere benadeelde groepen, want linkshandig mag ik zijn, maar niet politiek incorrect. Het valt mij sterk op dat mensen de diepste kloven kunnen slaan op basis van wel heel bizarre verschillen. Voor een buitenaardse bezoeker zou het verschil tussen een protestant en een katholiek iets zijn van twee cijfers na de komma. Maar in Noord-Ierland heeft men elkaar op die basis uitgemoord en als ik de brexit nog een beetje kan volgen, staat net dat probleem een elegante oplossing in de weg. Twee ongeveer even grote bevolkingsgroepen verschillen in politieke overtuiging. Dat is gezond, zo hoort dat in een democratie. Maar die vrij marginale politieke overtuiging heeft de klassieke partijen uit elkaar geranseld, bevolkingsgroepen tegen elkaar opgezet. De Britten eisen steeds meer van hun leiders dat ze zich uiten als een blijver of een vertrekker. Weinig Britten konden waarschijnlijk (buiten de leugens van een vlotte, leugenachtige journalist, ene Boris Johnson) concrete relevante gevolgen opsommen van hun lidmaatschap aan de Europese Unie. Hoever het probleem is doorgeschoten, kan blijken uit verontrustende studies in het Verenigd Koninkrijk. Na het referendum werden steeds meer kalmeermiddelen geslikt. Machteloosheid is een van de meest bedreigende menselijke ervaringen, en uit onderzoek blijkt dat steeds meer Britten zich door de brexit machteloos voelen. 12 procent stelt dat de brexit slaapproblemen veroorzaakt. Zelfs The Lancet heeft onlangs een artikel gewijd aan de gezondheidsproblemen die door de brexit kunnen ontstaan.

Nieuwe breuklijnen in een maatschappij vragen veel energie van onze politici en zetten de deur open voor populisten, omdat de bevolking nog niet heeft geleerd wat kan en niet kan. Als de sp.a sociale zekerheid belooft voor iedereen, zal de kiezer die belofte wel begrijpen en de facto ook deskundig evalueren. Maar als een partij immigranten geen kindergeld wil geven, of examens wil afnemen van wie een verkeerd gen heeft, kan het volk dat nog niet inschatten. Laten we toch maar spaarzaam omspringen met al die breukvlakken.