‘Maak van 2020 niet het nieuwe 2015’

Europa heeft een grensprobleem: het kan geen geografische grenzen afdwingen. Dat zegt Marc De Vos, decaan aan de Macquarie University in Sydney.

De Europese Unie groeit door Europese geschiedenis. Wanneer de nood historisch hoog is, vinden de lidstaten elkaar voor geïmproviseerde actie die resulteert in een nieuwe ronde Europese integratie. Dat is de essentie van de Europese eenmaking. Die begon als een stabiliteitsproject na de Tweede Wereldoorlog, vervelde tot een welvaartsproject in tijden van economische malaise en groeide door tot een beschavingsmissie in het vacuüm na de Koude Oorlog.

Sinds de eurocrisis, de vluchtelingencrisis en de brexitsaga mist de Unie haar afspraken met de geschiedenis. Die Europese crises brachten geen institutionele catharsis maar Europese politieke impasse. De vluchtelingencrisis van 2015 was de kans om Europese grenzen en een Europese ordehandhaving te ontwikkelen. Daar kwam niets van omdat de Duitse bondskanselier Angela Merkel eenzijdig koos voor een emotionele ‘Wir schaffen das’.

Niemand is Merkel toen gevolgd, ook zijzelf niet. Amper een jaar later sloot de Europese Unie, onder aansturen van diezelfde Merkel, een akkoord met Turkije. In ruil voor 6 miljard euro steun en politieke knievallen zou Turkije voortaan de vluchtelingen op weg naar Europa tegenhouden aan de Turkse grens. Geen Europese buitengrenzen, geen Europese controlemacht, geen Europese coördinatie of solidariteit. Wel een Europees moreel faillissement, een Turkse onderaannemer die vrijuit Europa kan chanteren, en rechts populisme alom.

Anno 2020 krijgen we die poespas weer op ons bord. De laatste stuiptrekkingen van de Syrische burgeroorlog zijn voor Turkije de druppels die de emmer doen overlopen. Het land torst al meer dan vier miljoen vluchtelingen op zijn grondgebied. Als het er niet in slaagt in Syrië militair een bufferzone af te dwingen, wordt Europa een overstromingsgebied. Dat is al begonnen. Europa heeft nog altijd geen afdwingbare buitengrenzen, nog altijd geen interventiemacht, nog altijd niet de politieke cohesie om daaraan iets te doen.

Als we niet opletten, kan 2020 het nieuwe 2015 worden. Maar dan erger, want bezwaard met het coronavirus. Vluchtelingen uit Syrië en het Midden-Oosten zijn vluchtelingen uit de invloedssfeer van de besmettingshaard Iran. Als Turkije wegkijkt, komen niet alleen vluchtelingen maar ook virussen Europa binnen. In de Europese Unie zelf is het hek al helemaal van de dam. De besmettingen in Italië brachten een kakofonie van reacties, maar geen Europese mobilisatie.

Europa heeft een grensprobleem: het kan geen geografische grenzen afdwingen. In landen zoals de Verenigde Staten en Australië is de uitbraak van het coronavirus beantwoord met selectieve grensblokkades. Die maatregelen zijn misschien draconisch en wellicht illusoir, maar ze zijn wel symbolisch. Ze demonstreren voor de burgers de waarde van het staatsgezag dat samenvalt met het grondgebied. In Europa hebben we het grondgebied Europees gemaakt zonder het staatsgezag te europeaniseren. Dat is niet houdbaar.

De Britse premier Boris Johnson lacht ongetwijfeld in zijn vuistje. Hij wou de controle over de Britse buitengrenzen terug en kan die nu triomfantelijk uitspelen. Terwijl het coronavirus voor Europese paniek zorgt, kan zijn regering soeverein een noodplan formuleren. Terwijl Europa siddert en beeft voor een nieuwe vluchtelingenstroom, kan het Verenigd Koninkrijk de oorlog voor talent ontketenen. Buitenlandse studenten worden verleid met toegang tot de Britse arbeidsmarkt na hun studies. Hoogopgeleide en gekwalificeerde arbeidsimmigranten worden wereldwijd geronseld.

Het motto voor de Europese leiders moet duidelijk zijn: 2020 mag niet het nieuwe 2015 worden. De crisis mag niet ontaarden in nog meer verdeeldheid. Ze moet uitmonden in Europese daadkracht. Daadkracht betekent een Europa dat zijn geografische buitengrenzen handhaaft, zijn interne grenzen overstijgt en een Europese solidariteit bouwt op de grondvesten van een Europese crisis. Een crisis is inderdaad een opportuniteit. Laten we die deze keer echt grijpen, in ons aller belang.