Om fiscale fraude op te sporen, wil de federale regering datamining loslaten op de gegevensbank met de saldi van alle bank- en effectenrekeningen. Dat systeem, dat de oppositiepartij Open Vld ‘Money Control’ noemt, wordt door fiscaal advocaat Philippe Renier aangevochten. “Het is buiten proportie, want het gaat om massasurveillance op financiële gegevens van onverdachte burgers, niet van vermoedelijke fraudeurs.”
De vertragingsmanoeuvres van Kamerlid Vincent Van Quickenborne (Open Vld) ten spijt, zette de bevoegde Kamercommissie op 25 november het licht op groen voor een uitgebreider gebruik van het Centraal Aanspreekpunt (CAP) van de Nationale Bank door de fiscus. Die databank bevat alle saldi van de bankrekeningen en verzekeringscontracten van de Belgen, en wordt nog uitgebreid met alle effectenrekeningen, cryptorekeningen en buitenlandse rekeningen. En vooral: dataminers zullen het CAP kunnen gebruiken om met AI-tools die financiële data te kruisen. Dankzij die slimme software kan worden gesnuisterd in de financiële geschiedenis van burgers en bedrijven, en kunnen verdachte patronen worden gedetecteerd.
Ook vandaag kan de fiscus bij een vermoeden van fraude data over bankrekeningen opvragen bij het CAP. Volgens de oppositiepartij Open Vld wordt dat met de nieuwe wet niet enkel mogelijk bij een vermoeden van fraude, maar ook zonder zo’n vermoeden, en dat bij alle belastingplichtigen. Zo wordt een soort van constante controle over de rekeningen mogelijk, waarschuwen Vincent Van Quickenborne en zijn partijgenoten. Ze hebben het systeem omgedoopt tot ‘Money Control’, naar analogie met het Europese Chat Control-voorstel om alle chatberichten te kunnen lezen in de strijd tegen onder meer kindermisbruik.
Fiscus heeft al veel controletools
De Vlaamse liberalen voelen zich in hun kritiek gesterkt door de Gegevensbeschermingsautoriteit, vroeger bekend als de Privacycommissie. Die noemde die datamining “een bijzonder verregaande inmenging in de privacy, waarvoor de noodzaak ontbreekt”. Dat vindt ook Philippe Renier, fiscaal advocaat van Renier.Tax: “Je doet aan datamining in de financiële gegevens van onverdachte burgers, om mogelijk ooit eens een keer een visje te vangen. Terwijl er nu al veel filters zijn, niet het minst bij de bank zelf. Het is door de witwaswetgeving vandaag bijna onmogelijk illegale inkomsten op je bankrekening te zetten zonder dat iemand daar een punt van maakt. De banken kennen iemands profiel en zullen snel onregelmatigheden detecteren.”
De Gegevensbeschermingsautoriteit noemde de datamining ‘een bijzonder verregaande inmenging in de privacy, waarvoor de noodzaak ontbreekt’
Daarnaast beschikt de fiscus al over veel controletools. De drempel om bij een bank onderzoek te doen, is door de jaren verlaagd. Eerst mocht enkel een adviseur-generaal zo’n aanvraag doen. Daarna werd die bevoegdheid uitgebreid tot de eerst aangewezen inspecteur en een attaché. Nu kan iedere fiscaal ambtenaar een bankonderzoek aanvragen. “Je moet op voorhand aan de belastingplichtige de vraag stellen: “Mag ik uw rekeninguittreksels inkijken van A tot Z? Als ik ze niet krijg, vraag ik ze zelf op bij de bank.” Ik heb in de loop der jaren geen enkel vonnis gezien waar een verzoek tot inzage van een bankrekening was geweigerd”, zegt Renier. “Al moet er wel een vermoeden van fraude zijn. Dat valt nu weg. Het is buiten proportie, want het gaat om massasurveillance op financiële gegevens van onverdachte burgers, niet van vermoedelijke fraudeurs.”
“Zal men daarmee meer fraudeurs vatten?” vraagt Renier zich af. “Ik betwijfel het. Want met zo’n 365 graden financieel overzicht zal je bijvoorbeeld niet op het spoor komen van valse facturen tussen spookbedrijfjes. Vooral particulieren zullen worden gescreend, wat vaak zal neerkomen op pesterijen.”
Philippe Renier geeft een voorbeeld: een man kreeg in 2000 een schenking van een rijke oom en zette dat geld op een bankrekening. Hij besliste lang daarna met dat geld een wereldreis te maken. “De fiscus zal na een datamining zeggen: ‘Meneer, u bent een hardwerkende burger, maar een luxereis naar Dubai komt niet overeen met uw levensstandaard.’ Je komt dan in een heel ongemakkelijke positie. Want je moet aantonen dat je 25 jaar geleden een schenking hebt gekregen, wat je waarschijnlijk niet meer kunt, omdat het via een bankgift is gebeurd. De financiële gegevens zijn verdwenen. Je stelt je bloot aan een witwasvervolging. Alleen heeft de fiscus daar aan het einde van de rit niets aan. Ze kan het inkomen dat je zoveel jaar geleden hebt gekregen, niet meer belasten, want het dossier is verjaard.”
Onduidelijkheid over algoritmes
Voorstanders van de wet zeggen dat de AI-tools voor efficiëntieverbeteringen zullen zorgen en er dus eigenlijk minder zal worden gecontroleerd. Renier verwacht het omgekeerde: “Uit die datamining zullen net meer controles voortkomen. Die zal veel output en foutieve uitkomsten genereren, waarbij het systeem aangeeft dat er iets aan de hand is, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.”
Een ander punt van kritiek is dat de algoritmes bij de screening geheim zijn. “Dat wordt als staatsgeheim beschouwd in de strijd tegen fiscale fraude”, zegt Renier. “Dat is geen argument. Eigenlijk zouden we daar inzage in moeten krijgen op grond van de wet op de openbaarheid van bestuur. Daarnaast is dit een nooit geziene inbreuk op de privacy. Er zullen enorm veel persoonsgegevens worden verwerkt, maar dat is niet in verhouding in de strijd tegen fraude. De fiscus hoeft niet te weten wat ik in het weekend doe en wat ik uitgeef aan ontspanning. Ik hoor de fiscus al sussen: ‘We hebben een beroepsgeheim en doen niets met die data.’ Ja, maar men houdt ze wel bij. Dus: de algoritmes zijn geheim, je weet niet waar en hoelang die data worden bewaard, of wat ermee zal gebeuren. Dat is heel verregaand. Die Money Control is een enorme schending van de Europese grondrechten.”
Hopen op het Grondwettelijk Hof
Nu de wet er komt, rijst de vraag of de critici tegen windmolens vechten. Fiscaal advocaten ontkennen dat. Er bestaat een kans dat de Money Control-wet op termijn op een njet van het Grondwettelijk Hof zal stuiten. Ook Philippe Renier verwacht dat. Hij voelt zich gesterkt door een tien jaar oud precedent. In 2015 kreeg het betalingsverwerkingsbedrijf Worldline de vraag van de Bijzondere Belastinginspectie (BBI) van Gent om een kopie van zijn database te bezorgen. De BBI wilde alle transacties met buitenlandse betaalkaarten zien, want de dienst had gemerkt dat buitenlandse betaalkaarten werden gebruikt om illegale vermogens aan te spreken, bijvoorbeeld offshore vennootschappen in belastingparadijzen. Tegen die fishing expedition kwam verzet. De rechtbank in Antwerpen heeft die massale screening afgeschoten. Die vraag om inlichtingen was in strijd met het proportionaliteitsbeginsel.
‘Misschien hebben partijen als MR en N-VA de Money Control-wet wel laten passeren, terwijl ze goed wisten dat de regeling uiteindelijk zou worden vernietigd’
“De motivering was interessant: de rechter had in het vonnis aangegeven dat een selectievere aanpak wel aanvaardbaar was geweest. Niet alle data opvragen, maar bijvoorbeeld enkel de transacties in Luxemburg, Liechtenstein en Zwitserland, en uitsluitend bedragen vanaf 100.000 euro”, herinnert Philippe Renier zich. “De BBI heeft op basis van dat vonnis de vraag om inlichtingen herschreven, maar de rechtbank in tweede aanleg heeft geoordeeld dat daarmee het bankgeheim werd geschonden. De Gentse BBI was behoorlijk gefrustreerd door dat vonnis. Een aantal medewerkers werkt nu op het kabinet van vicepremier Frank Vandenbroucke (Vooruit) en ligt aan de basis van de Money Control-wet. De kern van het probleem is dezelfde als in 2015: álles wordt gescreend. Opnieuw is er een gebrek aan proportionaliteit. Ik kan me indenken dat het Grondwettelijk Hof daarover moeilijk zal doen. Misschien hebben partijen als MR en N-VA die wet wel laten passeren, terwijl ze goed wisten dat de regeling uiteindelijk zou worden vernietigd.”
Alleen zal zo’n arrest er niet direct komen en zal de wet eerst een tijd van kracht zijn. Na een njet van het Grondwettelijk Hof zullen betwistingen volgen voor de rechtbank. “Meer fiscale geschillen dus, lange procedures en veel verlies van tijd en geld. Terwijl dat je in Leuven bijvoorbeeld pas in 2030 kunt pleiten als je er vandaag een zaak inleidt.”
