Komt er wereldwijde immuniteit tegen covid-19?

We mogen er vrij gerust op zijn dat we groepsimmuniteit tegen covid-19 zullen bereiken. Wanneer dat gebeurt, is koffiedik kijken. En of die immuniteit ook wereldwijd zal gelden, is een even groot vraagteken. Elke euforie over de vaccins is ongepast.

Eerst het echt slechte nieuws: we kunnen SARS-CoV-2, de officiële naam van het coronavirus dat covid-19 veroorzaakt, niet uitroeien. Het is, net als veel andere virussen, altijd al ergens stiekem op deze planeet aanwezig geweest. Nu heeft het zich in de mens genesteld.

En toch kan België weer een ‘rijk van de vrijheid’ worden. Het zijn de aanstekelijke woorden van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke, om ons voor te spiegelen dat we de oorlog tegen covid-19 zullen winnen, om dan opnieuw te leven zonder beperkingen en lockdowns.

Maar om daar te geraken, zijn vaccins noodzakelijk. Het licht aan het einde van deze tunnel is de groepsimmuniteit, bekomen door vaccinaties die het lichaam trainen om zich te weren tegen het virus. Als een groot deel van de bevolking wordt beschermd door vaccinatie, kan het virus zich niet meer verspreiden, omdat het overal mensen treft die al immuun zijn. Het vindt met andere woorden geen vruchtbare bodem meer. Die groepsimmuniteit is ook van levensbelang voor mensen die niet kunnen of mogen gevaccineerd worden, zoals zwangere vrouwen, te jonge kinderen of mensen die een zware medische behandeling ondergaan en een verzwakt afweersysteem hebben. Als de mensen rond hen gevaccineerd zijn, zijn zij ook veilig.

Efficiënte vaccins

Vandenbroucke stelde zijn rijk van de vrijheid voor augustus of het najaar in het vooruitzicht, als 70 à 80 procent van de bevolking gevaccineerd zou zijn. Velen hopen dat het vroeger zal zijn, maar de experts sluiten dat uit. Volgens Soumya Swaminathan, hoofdwetenschapper van de Wereldgezondheidsorganisatie, zal groepsimmuniteit tegen covid-19 zeker niet meer voor dit jaar zijn.

Er heerst trouwens nog altijd onduidelijkheid over hoe groot het gevaccineerde percentage van de bevolking moet zijn om die cruciale groepsimmuniteit te bereiken. Die vaccinatiegraad hangt af van de doeltreffendheid van het vaccin. Met een doeltreffendheid van ruim 90 procent, zoals bij de vaccins van Pfizer en Moderna, volstaat hoogstwaarschijnlijk die ook door Vandenbroucke gehoopte 70 procent om aan de minimale groepsimmuniteit van 60 procent te geraken. Als de samenleving voor 60 procent beschermd is, kan de pandemie onder controle worden gebracht, liet de vaccinoloog Pierre Van Damme eerder in Trends weten. Maar met een vaccin met een werkzaamheidsgraad van 60 procent is een vaccinatiegraad nodig die in de richting van 100 procent gaat. Een vrijwel onmogelijke opgave. Daarvoor is het aantal mensen dat sceptisch staat tegenover het vaccin of het coronavirus, of vaccinaties koppig weigert, veel te omvangrijk. Dus kunnen we alleen maar hopen dat ook andere vaccins die op de markt komen, zeer efficiënt zijn. Zoals Pfizer en Moderna al hebben aangetoond, kan dat best. Al zal het lang niet altijd bingo zijn. Het vaccin van AstraZeneca/Oxford heeft een werkzaamheid van hoogstens 70 procent. “Niet om van de daken te schreeuwen”, stelt viroloog Johan Neyts van het Rega Instituut aan de KU Leuven.

Hondsdolheid

Het wordt een ander paar mouwen om ook een wereldwijde immuniteit te krijgen. We lopen het risico dat we de groepsimmuniteit die we bij ons hopen op te bouwen, snel weer uithollen door ons reisgedrag. “Op het moment dat we in België voldoende mensen gevaccineerd hebben, zal het probleem niet plots van de baan zijn. Als we dan weer reizen, slepen we dat virus hier opnieuw binnen”, zegt Neyts. “De komende jaren wordt intercontinentaal reizen dus niet vanzelfsprekend. We zullen goed moeten nadenken over de implicaties van reizen naar Azië, Latijns-Amerika of Afrika. Je kunt bijvoorbeeld niet op safari gaan, als we er niet voor zorgen dat ook de Afrikanen massaal een vaccin krijgen. En om daar voldoende te vaccineren, zijn we voor jaren vertrokken.”

De ongelijke distributie van de vaccins die al op de markt zijn, geeft Neyts gelijk. De westerse wereld komt duidelijk eerst aan bod bij de vaccinaties. Andere regio’s moeten wachten.

Nochtans hebben we er alle belang bij om ervoor te zorgen dat de vaccins tegen covid-19 wereldwijd kunnen worden toegediend. Anders zal dit virus veel slachtoffers blijven eisen in gebieden waar te weinig of inefficiënt wordt gevaccineerd. Dat bewijzen andere virussen die zogezegd onder controle zijn. Nog altijd sterven jaarlijks 60.000 mensen aan hondsdolheid. En hoewel er een efficiënt vaccin tegen gele koorts bestaat, lopen nog altijd 200.000 mensen jaarlijks de ziekte op, en sterven er van hen 30.000.

Mildere varianten

Er hangen nog meer onweerswolken boven de strijd tegen covid-19. Dit virus, een van de vele coronavirussen, zal net als pakweg het griepvirus blijvend muteren. Ook de groepsimmuniteit in onze contreien zal afgeremd worden door die mutaties, die vaccinontwikkelaars zullen verplichten hun vaccins continu aan te passen aan Britse, Braziliaanse, Zuid-Afrikaanse of andere varianten. Covid-19 zal dus leiden tot een helse achtervolgingsrace tussen het virus en de vaccinproducenten.

Maar als we erin slagen wereldwijd een voldoende hoge vaccinatiedekkingsgraad te bereiken, zal het voor het virus steeds moeilijker worden om zich te verspreiden. Het zal zich dan allicht aanpassen door minder ziekmakend of dodelijk te worden, verwacht Neyts. Er zijn precedenten. Zo toont onderzoek van het team rond Marc Van Ranst, Neyts’ collega-viroloog aan het Rega Instituut, aan dat de pandemie van 1889 met ruim 1 miljoen doden, waarvan altijd werd gedacht dat die werd veroorzaakt door een griepvirus, mogelijk een door een coronavirus veroorzaakte pandemie was. Dat virus circuleert nog altijd, maar is doorheen de jaren verzwakt tot een virus dat verkoudheidsverschijnselen veroorzaakt. “Laten we hopen dat ook SARS-CoV-2 milder wordt en een soort van griepachtig iets wordt dat voornamelijk in de winter de kop opsteekt”, zegt Neyts. “Als dan de immuniteit na vaccinatie niet aanhoudt, moeten we, net als met griep, de mensen elk jaar vaccineren, of om de paar jaar, afhankelijk van de varianten die al dan niet ontstaan.” Kortom, onze toekomst zal er een zijn waarin we dit ellendige coronavirus hoogstens onder de knoet proberen te houden.