Karel Eloot (McKinsey) over de industriële successen van China: ‘De VS hebben Tesla, maar China heeft vele Tesla’s’

Overcapaciteit, dalende prijzen, verschrompelende winstmarges: de Chinese industrie ziet af. Maar daarom is ze nog niet uitgeteld. De krachtbronnen blijven intact: een immense interne markt en vooral een keiharde onderlinge concurrentie, aldus Karel Eloot, China-specialist en senior partner bij McKinsey.

Is de Chinese industriële machine aan het vastlopen? Het beeld is al jarenlang weinig opbeurend. Omdat de Chinese consument het laat afweten, kampen de fabrieken met overcapaciteit. Om zo veel mogelijk marktaandeel te houden, moeten de fabrieken hun prijzen laag houden, wat hun winstmarges doet verkruimelen. Niettemin blijft de Chinese industrie investeren, vaak aangemoedigd door subsidies van lokale overheden. Het gevolg zijn veel onnodige of misplaatste investeringen, waardoor kapitaal steeds minder opbrengt. De denktank Bruegel berekende dat het rendement op geïnvesteerd kapitaal in China 4,2 procentpunt lager ligt dan het wereldwijde gemiddelde.

Het industriële sprookje in China – ‘de fabriek van de wereld’ – lijkt voorbij, maar Karel Eloot weet wel beter. De senior partner van de consultant McKinsey woont al twintig jaar in China en is ook voorzitter van de Benelux Kamer van Koophandel Oost-China. “De grote sterkte van de Chinese industrie is en blijft de competitieve ecosystemen in heel wat sectoren”, zegt Eloot. “Voorbeelden van zulke ecosystemen vind je in kritische grondstoffen, de batterijproductie, zonnepanelen of elektrische auto’s. Elk van die ecosystemen bestaat uit een productieketen, met in elke schakel hevige concurrentie tussen bedrijven. Dat vergeten we in het Westen weleens. Westerse multinationals concurreren in China met hun Chinese sectorgenoten. Maar de hardste concurrentie woedt tussen Chinese bedrijven onderling.”

Die harde concurrentie zou verklaren waarom de beurskapitalisatie van Chinese bedrijven doorgaans kleiner is dan die van Amerikaanse sectorgenoten.

KAREL ELOOT. “Inderdaad. Concurrentie drukt de winst, wat zich vertaalt in lagere beurskoersen. Anderzijds, bedrijven die met elkaar moeten vechten, worden superefficiënt en halen zo een kostenvoordeel op hun buitenlandse collega’s. Om te overleven in de Chinese concurrentiestrijd moet een bedrijf bovendien innoveren, permanent. Een Chinees bedrijf kan nooit gerust zijn. Het moet voortdurend nieuwe producten of diensten aanbieden, of nieuwe productiemethodes uitdokteren. Anderzijds kunnen Chinese bedrijven van gigantische schaalvoordelen genieten. Met 1,4 miljard inwoners is China een enorme markt, waardoor bedrijven heel snel kunnen opschalen. Al die factoren samen maken dat China in enkele sectoren een grote voorsprong heeft. Denk maar aan de Chinese elektrische auto’s.”

Intussen is het Westen wakker geschoten. Maar zo’n Chinees ecosysteem valt niet in een handomdraai te kopiëren, veronderstel ik.

ELOOT. “Dat vergt jaren, en bovendien vele miljarden aan investeringen. In de periode 2014 -2024 heeft China liefst 42.000 miljard dollar geïnvesteerd in goederenproductie. India, nochtans ook een groot land, investeerde in dezelfde periode slechts 4.100 miljard dollar, of tien keer minder. De Asean-landen (de vereniging van Zuidoost-Aziatische landen, met onder meer Indonesië, Thailand, Vietnam en Singapore, nvdr) investeerden nog minder: 3.400 miljard dollar. Die landen zullen dus enorm veel kapitaal moeten investeren om de Chinese productieketens te repliceren.”

U weet wat veel lezers zullen denken: Chinese bedrijven krijgen subsidies. Zo kan ik het ook.

ELOOT. “Subsidies alleen verklaren de kracht van de Chinese ecosystemen niet. Het is niet dat de Chinese overheid gezegd heeft: ‘We hebben honderd producenten van elektrische auto’s nodig, dus we zullen aan honderd producenten subsidies geven.’ Zo werkt het niet. China denkt veel strategischer. De overheid somt eerst een reeks sectoren op waarin het land wil winnen, zoals zonnepanelen, batterijen of elektrische auto’s. Dat signaal wekt vertrouwen bij een aantal ondernemers, die vervolgens overgaan tot investeringen. Dat zet een opwaartse spiraal in gang. Als ik een andere ondernemer zie investeren, zal ik zelf ook investeren. Zo bouwen ecosystemen zichzelf op, vaak in samenwerking met universiteiten en onderzoekscentra. Het feit dat zo’n ecosysteem de verschillende schakels in de productieketen bijeenbrengt, verlaagt bovendien het risico. De batterijproducent kan maar groeien als hij voldoende lithium heeft bijvoorbeeld.”

Conclusie: met subsidies alleen bouw je geen ecosystemen.

ELOOT. “Nogmaals, op de Chinese markt heerst harde concurrentie. Dat betekent dat bedrijven moeten overleven, ook de bedrijven in de ecosystemen. En om te overleven, moeten ze competitief zijn. Hun geld komt niet van de staat, maar van hun winst, die ze moeten herinvesteren, zoals elk dynamisch bedrijf doet. De Verenigde Staten hebben Tesla, maar China heeft vele Tesla’s.”

China en de VS hebben een tijdelijk bestand gesloten in hun handelsoorlog. Maar wat als de handelsoorlog alsnog uit de hand loopt?

ELOOT. “Goede vraag. De Chinese industrie was al deels opschoven naar kwaliteitsproducten met een hoge toegevoegde waarde, wat hun positie in de wereldhandel verstevigt. Maar nog steeds exporteert China veel tariefgevoelige producten, zoals textiel, speelgoed en eenvoudige elektronica. Dan is opnieuw de vraag: als die producten de VS niet meer binnen kunnen door torenhoge tarieven, welk land zal ze dan wél produceren? Welk land kan in korte tijd 42.000 miljard dollar investeren in een productieapparaat dat het Chinese apparaat kan aflossen?”

Laat staan dat andere landen de productie van hoogwaardige Chinese producten zouden overnemen. Daar is niet alleen geld voor nodig, ook knowhow.

ELOOT. “Waarom laat Apple nog steeds het leeuwendeel van zijn iPhones in China produceren? Omdat, zo zegt CEO Tim Cook, Chinese producenten tot de wereldtop behoren in precisiefabricage op grote schaal. Let wel, ook voor Chinese producenten was dat geen eenvoudig traject. Ze zijn door een leerproces van twintig jaar moeten gaan. De voorbije jaren hebben Chinese producenten veel geïnvesteerd in Zuidoost-Aziatische landen, maar ook dat was niet gemakkelijk. Zelfs Chinese ondernemers kunnen hun eigen productiesysteem niet zomaar overplanten in een ander land. Want ook dat verklaart de kracht van de productieketens in China: de medewerkers zijn allemaal Chinezen. Ze spreken dezelfde taal, zijn opgevoed in dezelfde cultuur en hetzelfde onderwijssysteem, en opereren volgens dezelfde bedrijfscultuur. Neem een simpel voorbeeld als de vakantieregeling. Vrijdag 2 mei was een brugdag in China, en ook maandag 5 mei werd er niet gewerkt. Welnu, die twee dagen moeten de werknemers inhalen door op twee zaterdagen te komen werken. Dat zegt veel.”

Eén ding heeft België toch voor op China: hier zal de overheid geen opdracht geven om ondernemers een tijdlang te laten verdwijnen, zoals gebeurd is met Jack Ma van Alibaba en andere Chinese topondernemers.

ELOOT. “Ik ga daar geen uitspraken over doen. Ik spreek over de business.”

België en bij uitbreiding Europa hebben dan misschien geen indrukwekkende ecosystemen, ze hebben wel rechtszekerheid.

ELOOT. “Vandaag is er onzekerheid in de hele wereld. Dan focus ik liever op de zekerheden. In het geval van China zijn dat bijvoorbeeld de verstedelijking van de bevolking en de opkomst van een welvarende middenklasse, wat de economische groei ten goede komt en kansen biedt aan ondernemers, ook buitenlandse ondernemers. Een andere Chinese zekerheid is de vergrijzing, die het land zal moeten opvangen door een hogere productiviteit, en dus door nog meer innovatie. Dat biedt opnieuw veel potentieel voor ondernemers. De grootste zekerheid is wellicht het resultaat dat China geboekt heeft. Kijk eens waar de Chinese economie vandaag staat. China heeft het wereldleiderschap in elektrische auto’s, batterijen, 5G en 6G. Dat kun je moeilijk onderschatten. Dat resultaat geeft een hele hoop ondernemers een comfortabel gevoel over China. En ook Chinese ondernemers willen dat resultaat beschermen. Dat verklaart waarom de bescherming van intellectuele eigendom in China grote vooruitgang heeft gemaakt in de voorbije jaren.”

Maar kun je China een rijk land noemen? Delen van het land kampen nog met een ontwikkelingsachterstand.

ELOOT. “China is een land, maar je bekijkt het beter als een continent. De kustregio’s zijn goed ontwikkeld, terwijl sommige gebieden in het binnenland achterop gebleven zijn. Dat merk je bijvoorbeeld aan de kwaliteitsverschillen in de gezondheidszorg. In de kustregio’s is de gezondheidszorg van een degelijk niveau.”

U woont in Sjanghai. Zou u zich daar laten opereren?

ELOOT. “Jaren geleden, toen mijn zoon nog een baby was, is hij geopereerd in een ziekenhuis in Sjanghai. Dat is prima verlopen. Zelf heb ik ook een operatie ondergaan in China. De chirurgen in de grote Chinese steden hebben echte expertise. Dat ligt opnieuw aan de schaal. Je kijkt maar beter niet met een Belgische bril naar China. België heeft een kleine 12 miljoen inwoners, Sjanghai alleen al 27 miljoen. Sommige ziekenhuizen zijn zo gespecialiseerd dat ze slechts bepaalde operaties mogen uitvoeren. Je bent zeker dat je geopereerd wordt door een echte specialist. Ik maak mij geen zorgen.”