Kan Trump Jerome Powell de laan uitsturen?

Donald Trump wil Jerome Powell weg, uit onvrede met het monetaire beleid van de Amerikaanse centrale bank. Maar kán Trump de voorzitter van de Fed wel de laan uitsturen? En wat zijn de gevolgen als Trump de onafhankelijkheid van de Fed ondermijnt?

“Als ik hem weg wil, geloof me, dan zal hij snel weg zijn”, zo maakte Donald Trump zich vorige week sterk dat hij Jerome Powell kan ontslaan. De president eist een soepeler geldbeleid om de Amerikaanse economie te beschermen tegen de tariefschok. De Fed is echter niet gehaast om de beleidsrente te verlagen, omdat hogere importtarieven ook een behoorlijk hogere inflatie in de Verenigde Staten beloven.

Jerome Powell, van wie het mandaat als voorzitter van de Fed loopt tot mei 2026, heeft in principe het laatste woord in die discussie, want de Fed heeft al sinds de jaren twintig de wettelijke bevoegdheid om het geldbeleid onafhankelijk, dus los van politieke bemoeienis, uit te stippelen. Vooral sinds de jaren tachtig, en niet toevallig als reactie op de inflatiegolf van de jaren zeventig, zijn steeds meer centrale banken op een onafhankelijke leest geschoeid. In het eurogebied garanderen Europese verdragen de onafhankelijkheid van de Europese Centrale Bank (ECB).

Zegen voor de samenleving

Politici hebben zich zo tegen zichzelf beschermd. Op korte termijn hebben regeringen een voorkeur voor meer groei en lagere rentevoeten, vaak ten koste van een hogere inflatie. Op lange termijn vaart de economie er beter bij als de prijsstabiliteit bewaakt wordt door een onafhankelijke centrale bank. Tussen de kat en de melk staan centrale bankiers die politici niet kunnen ontslaan. Dat belet hen niet druk uit te oefenen op de centrale bank, soms met succes. Zo overtuigde de Amerikaanse president Richard Nixon Fed-voorzitter Arthur Burns om de beleidsrente laag te houden tegen de presidentsverkiezingen van 1972.

Centrale bankiers kunnen er ook naast zitten, zoals in 2022, toen de Fed en de ECB de inflatiegolf verkeerdelijk als tijdelijk zagen. Onderzoek toont echter aan dat onafhankelijke centrale banken een zegen zijn voor de samenleving. “In landen waar de onafhankelijkheid van de centrale bank betwist wordt, is de inflatie hoger, de groei trager en de arbeidsmarkt slechter”, zegt Austan Goolsbee, voorzitter van de Chicago Fed.

Uiteraard doen ook onafhankelijke centrale bankiers niet wat ze willen. Ze zijn rekenschap verschuldigd en beseffen dat ze hun beleid goed moeten uitleggen aan de volksvertegenwoordiging. Het zijn ook de politici die de beleidsdoelstellingen van de centrale bank vastleggen, maar de centrale bankiers bepalen in eer en geweten hoe ze die zullen realiseren. De Fed moet streven naar prijsstabiliteit en volledige werkgelegenheid. Het mandaat van de ECB bewaakt haar onafhankelijkheid nog beter, omdat voor haar prijsstabiliteit de topprioriteit is.

Moeilijke keuze

Donald Trump heeft Jerome Powell met zijn agressieve handelsbeleid voor een vervelende keuze geplaatst. De tariefschok zal in de VS zowel op de groei wegen als de inflatie hoger stuwen. De doelstelling van volledige werkgelegenheid kan een soepeler geldbeleid rechtvaardigen, maar prijsstabiliteit vergt misschien een strenger geldbeleid. Powell houdt de kerk voorlopig in het midden. “We staan voor een moeilijke keuze”, zei Powell vorige week in een speech in Chicago, maar hij liet ook verstaan dat de Fed, als puntje bij paaltje komt, zou kiezen voor inflatiebestrijding boven steun aan de economie. “Want zonder prijsstabiliteit is geen lange periode met een sterke arbeidsmarkt voor alle Amerikanen mogelijk. De Fed zal bewaken dat eenmalige prijsstijgingen niet uitmonden in duurzame prijsstijgingen”, zei Powell.

Donald Trump steekt niet onder stoelen of banken dat hij een soepeler geldbeleid wil. “Powell doet zijn werk niet. Hij is te laat. Altijd te laat. Zijn ontslag kan niet vroeg genoeg komen”, zei Trump eind vorige week. Maandag noemde hij Powell nog een ‘loser’. Ook tijdens de eerste ambtstermijn uitte Trump meermaals kritiek op het beleid van Powell, die hij in 2017 zelf heeft benoemd.

Powell wegsturen is echter allesbehalve vanzelfsprekend. Ontslag is enkel mogelijk bij wanbeleid of een zware fout. De voorzitter van de Fed kan dus niet ontslagen worden omdat het gevoerde beleid de president niet zint. De positie van Powell wordt beschermd door jurisprudentie uit 1935. Toen werd president Franklin Roosevelt door het Amerikaans Hooggerechtshof teruggefloten voor het ontslaan van ambtenaren van de federale handelscommissie om puur politieke redenen. De Fed zegt dat de voorzitter ook zonder dat precedent niet ontslagen kan worden. “Onze onafhankelijkheid is wettelijk beschermd”, zegt Powell, die een ontslag juridisch zal aanvechten. Als het zover zou komen, moet het Hooggerechtshof oordelen of het ontslag wettelijk is.

De vraag is of Trump zover wil gaan. In zijn Republikeinse partij wordt een ontslag gezien als een “nucleaire optie” die de financiële markten verder kan destabiliseren. Elke aanval op de Fed vertaalt zich in een zwakkere dollar, hogere inflatieverwachtingen en dus ook een hogere rentevoet op Amerikaans overheidspapier, op een ogenblik dat de VS door hun grote overheidsschuld bijzonder kwetsbaar zijn voor rentestijgingen. Wereldwijd zouden de markten op hun grondvesten daveren als het fundament van de onafhankelijke Fed verbrijzeld wordt. De recente forse stijging van de goudprijs werd al gezien als een motie van wantrouwen in een financieel systeem met de dollar als spil.

Misschien is het dreigen met ontslag louter een onderhandelingstechniek van Trump om de Fed sneller tot een soepeler geldbeleid te bewegen, maar Trump heeft de voorbije weken bewezen dat hij durft uit te voeren wat hij aankondigt. En komt het nu niet tot een frontale botsing met Powell, dan kan Trump in 2026 zijn eigen mannetje aan het hoofd van de machtigste geldpers ter wereld plaatsen. De onafhankelijkheid van de Fed dreigt dan een heel hol begrip te worden.