Voor het eerst sinds lang hebben Donald Trump en Xi Jinping elkaar de hand geschud, maar daarmee is de onderlinge handelsoorlog nog lang niet bezworen. Ooit zal de globalisering terugkeren, volgens de Leuvense econoom Jan Van Hove. En dan moet Europa klaarstaan. “Europa is een handelsnatie. Dat zit in ons DNA.”
Afgelopen woensdagnacht in Zuid-Korea zaten Donald Trump en Xi Jinping ruim anderhalf uur aan de onderhandelingstafel. Dat was al sinds 2019 niet meer gebeurd. Het gesprek moest de gespannen handelsrelaties tussen de VS en China ontzenuwen. Donald Trump vond het ‘amazing’, maar of er ook iets wezenlijks veranderd is, valt nog te bezien. De handelsoorlog tussen de VS en China zal misschien even luwen, maar de echte verhoudingen blijven ongewijzigd. Met zijn uitgekiend systeem van exportbeperkingen op zeldzame aardmetalen heeft China de VS, en bij uitbreiding het hele Westen, in een stevige houdgreep. De VS houden weliswaar de controles op de verkoop van halfgeleidertechnologie achter de hand, maar de Chinese restricties op zeldzame aardmetalen zijn veel ingrijpender. Fabrieken dreigen letterlijk stil te vallen. (lees verder onder de video)
Het laat zien tot wat China in staat is, en we wennen maar beter aan het idee, volgens Jan Van Hove, professor Internationale Economie aan de KU Leuven. “Op termijn wordt China machtiger dan de VS, zowel economisch als technologisch en militair. Dat zie je vandaag al gebeuren in de Zuidoost-Aziatische regio. De belangrijke bedrijven in die landen zijn Chinees, en niet langer Amerikaans of Europees. En dat is een beetje cynisch. Het Westen heeft de Zuidoost-Aziatische landen altijd gestimuleerd om zich te integreren in de wereldwijde markt. Daardoor hebben we het voor China, onze grootste concurrent, gemakkelijker gemaakt om de dominante speler te worden in die regio.”
En zo’n structurele trend kan je niet omkeren met een gesprekje van anderhalf uur.
JAN VAN HOVE: “Wat uit zo’n ontmoeting kan voortkomen, weten we intussen. De VS verlaagt bepaalde invoertarieven, China koopt opnieuw Amerikaanse sojabonen en stelt zijn exportcontroles op zeldzame aardmetalen een jaartje uit. Uiteindelijk zijn dat druppels op een hete plaat. Het blijft immers een relatie tussen twee protagonisten die botsen. Want beide streven naar de economische en militaire hegemonie, eerst in Azië en op lange termijn de hele wereld.”
En tussen die beide grootmachten zit Europa gewrongen.
VAN HOVE: “We gaan geen partij kiezen, want dat zit niet in onze cultuur, noch in onze politiek. Wij nemen altijd positie in het midden. Of, zoals de EU-instellingen het verwoorden, Europa vormt de brug tussen de twee tegenstrevers. Dat is een naïeve positie natuurlijk, want de Amerkanen streven hun eigenbelang na. Als Europa daarin van pas komt, is dat fijn, maar het hoeft niet voor de Amerikanen. En ook China heeft een opportunistische kijk op Europa. Wij zijn een bestemmingsland voor Chinese export en leverancier van hoogwaardige invoerproducten. Is dat een slechte zaak voor Europa? Ik zeg altijd tegen mijn studenten: ‘Europa is een handelsnatie. Dat zit in ons DNA. Wij kopen en verkopen.’ We doen dat met de VS, en we doen dat met China. En we zullen dat blijven doen met China.”
Als Europa wil overleven als handelsnatie, moet de Wereldhandelsorganisatie dan niet haar volwaardige rol als scheidsrechter terugkrijgen?
VAN HOVE: “Ja, maar je moet daar realistisch in zijn. De tijd dat alle landen rond de tafel grootscheepse multilaterale handelsakkoorden slikten, is al 30 jaar voorbij. Vandaag eisen landen als China, India, Brazilië en andere opkomende economieën een grotere stem in het debat. De WTO kan momenteel weinig doen.”
Moeten we dan de Wereldhandelsorganisatie afserveren?
VAN HOVE: “Neen, integendeel. We zullen de WTO nog heel hard nodig hebben. Er ontstaat vandaag een wirwar aan bilaterale en regionale handelsakkoorden, en er lopen ook allerlei handelsconflicten. Al die initiatieven en conflicten dreigen te verknopen. Iemand zal de knoop moeten ontwarren, en dan zie ik de WTO een cruciale rol spelen. In de geschiedenis wisselen periodes van protectionisme en globalisering elkaar altijd af. Globalisering zal steeds overleven, omdat de voordelen voor onze welvaart te groot zijn. Als de wind weer in de richting van het multilateralisme waait, komt de WTO helemaal terug.”
En China zal dat hernieuwde multilateralisme voor lief nemen?
VAN HOVE: “Als de WTO wil overleven, zal het niet volgens de spelregels zijn van weleer. In de nieuwe spelregels zal de Chinese invloed merkbaar zijn: meer dirigistisch, meer planmatig. Het wordt een gereguleerde globalisering. Die prijs zal het Westen moeten betalen als het de hele wereld aan boord van het multilateralisme wil houden. Betalen we die prijs niet, dan dreigt een definitieve opsplitsing van het wereldhandelssysteem.”
Als tegen dan China de wereldhandel niet naar zijn hand gezet heeft. De grip op kritieke grondstoffen blijkt nu een meesterzet van China.
VAN HOVE: “Dat moet ons doen nadenken over de afbouw van onze afhankelijkheid. Het is zoals met aardolie. Decennialang zijn we de speelbal geweest van de oliestaten, tot we alternatieven zijn gaan zoeken. Ook vandaag moeten we alternatieven zoeken, in de vorm van recyclage bijvoorbeeld, of nieuwe technologieën die besparen op kritieke grondstoffen, of ze zelfs vervangen. De concentratie van cruciale grondstoffen in handen van slechts enkele spelers is een gevaarlijk economisch wapen. Nu, je kunt de Chinezen moeilijk veel verwijten sturen. De Amerikanen zijn begonnen met exportbeperkingen op halfgeleidertechnologie, en ook de Europeanen hebben maatregelen getroffen tegen China. De reactie van China is dus logisch.”
Komt het ooit nog goed tussen China en de VS?
VAN HOVE: “Tussen de VS en China zal het altijd een gewapende vrede blijven. Want nogmaals, je zit met twee protagonisten die strijden om wereldhegemonie. De ontmoeting in Zuid-Korea was in elk geval geen game changer. Donald Trump paste zijn beproefde tactiek toe: het eerst hard spelen, en dan praten, in de hoop dat er een deal uitkomt. Bij de Chinezen werkt zo’n tactiek niet, omdat zij een veel structurele aanpak hebben. China zal op korte termijn wel wat toegiften doen, maar denkt op lange termijn. Donald Trump daarentegen heeft nog slechts drie jaar voor de boeg, en moet snel scoren. Daarom zit Trump in de zwakke positie.”