Jaarverslag Nationale Bank: De Belgische economie in vijf cruciale vragen

De Nationale Bank neemt in haar nieuwste jaarverslag de maat van de Belgische economie. De begroting blijft een teer punt. “Het is niet duidelijk of het federale regeerakkoord het begrotingstekort voldoende zal afbouwen”, zegt gouverneur Pierre Wunsch.

Het economische zeeoppervlak was opvallend glad vorig jaar. De inflatie koelde af, de economie kabbelde in een gezapig tempo verder en financiële schokken bleven uit, hoewel het monetaire beleid de teugels aantrok. Onder het wateroppervlak waren de stromingen des te heviger, met de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten als exponent van de toenemende geopolitieke instabiliteit en economische onzekerheid. Die woelige omstandigheden plaatsen ook de Belgische economie voor grote uitdagingen, op een ogenblik dat de begroting kwetsbaar is en de potentiële groei zwak blijft. Ontdek de stand van het land aan de hand van deze vijf vragen. (lees verder onder de video)

1/ Zal de regering-De Wever de Belgische begroting op het droge trekken?

Veel meer dan in andere eurolanden nemen het Belgische begrotingstekort en de overheidsschuld bij ongewijzigd beleid verder toe. De sociale uitgaven stijgen sneller dan het bruto binnenlands product (bbp) onder impuls van de stijgende vergrijzingskosten. Zonder bijsturing loopt het begrotingstekort op tot ruim 5 procent van het bbp tegen 2026 en tot ruim 7 procent tegen 2034. De staatsschuld zal in dat scenario oplopen tot 140 procent van het bbp tegen 2034. De regering-De Wever wil de bakens verzetten, maar overtuigend is het regeerakkoord niet. “Kwalitatief gaat het akkoord in de goede richting. Vooral de hervormingen in de pensioenen en op de arbeidsmarkt zijn positieve ontwikkelingen. Maar of de ambitie van een werkgelegenheidsgraad van 80 procent kan worden gehaald, is heel onzeker”, zegt Pierre Wunsch, de gouverneur van de Nationale Bank.

Mogelijk – en zelfs meer dan waarschijnlijk – gaat het regeerakkoord nog niet ver genoeg. “Op basis van een eerste analyse kun je niet zeggen dat het begrotingstekort voldoende snel daalt richting 3 procent van het bbp, temeer omdat op veel terugverdieneffecten wordt gerekend. We wachten nog op de concrete begrotingsmaatregelen, maar de begroting zal de volgende jaren een probleemkind blijven. Het tekort zal dalen, maar of de regering voor een significante daling van het begrotingstekort zal zorgen, is nog niet duidelijk”, zegt Pierre Wunsch.

Makkelijk wordt de begrotingsoefening niet, met het mes bijna op de keel in een politieke context die weinig armslag laat. “We hebben nauwelijks nog begrotingsruimte om een nieuwe schok op te vangen. Elke schok leidt tot een paniekstemming, omdat we onze prioriteiten nog moeilijk kunnen bijsturen. De Verenigde Staten zeggen nu dat Europa voortaan voor zijn eigen defensie moet zorgen. Hoe gaan we dat betalen? De financiële markten beginnen rekening te houden met de politieke wil om de begrotingstekorten aan te pakken. Ons signaal is niet duidelijk op dat gebied”, zegt Pierre Wunsch.

2/ Overleeft de Belgische energie-intensieve industrie de hoge energieprijzen?

De Belgische economie is sinds de covidcrisis iets sneller gegroeid dan gemiddeld in het eurogebied. Vooral de private en publieke bestedingen trokken vorig jaar de kar, terwijl de bedrijfsinvesteringen achterbleven. Vanaf dit jaar zou de Belgische economie opnieuw even snel groeien als gemiddeld in het eurogebied. De vlakke groei verbergt een tweespalt tussen een dienstensector die overeind blijft en een industrie die het moeilijk heeft. Vooral de energie-intensieve industrie krijgt klappen. “Heeft de energie-intensieve industrie nog een kans in Europa, in een context van relatief dure energie en relatief strenge klimaatdoelstellingen? Het verlies van een deel van die industrie lijkt in deze omstandigheden bijna onvermijdelijk, hoewel Europa zware industrie nodig heeft om zijn strategische autonomie te beschermen”, zegt Pierre Wunsch.

Dankzij een uitbreiding van de wereldwijde lng-capaciteit kan de aardgasprijs dalen in het tweede deel van het decennium, maar daarmee is de energie-intensieve industrie niet uit de zorgen. “Europa blijft achter op de eigen klimaatdoelstellingen en moet dus meer doen om zijn emissie te verminderen. Europa wil tegen 2040 de emissie van de industrie tot nul herleiden. Dat vereist de inzet van groene waterstof en de afvang van CO2. Dat kost vlot 20 euro per megawattuur. De energieprijzen zullen in Europa op lange termijn vijf tot tien keer duurder blijven dan in de Verenigde Staten. Is dat nog haalbaar in sectoren die blootgesteld zijn aan de internationale concurrentie? We moeten realistisch zijn in deze nieuwe geopolitieke context. We dreigen onze industrie op te offeren”, zegt Pierre Wunsch.

3/ De geopolitieke context: ‘Hoeveel divisies heb je?’

De Europese economie raakte gekneld tussen de Amerikaanse en de Chinese. De Verenigde Staten profiteren van goedkope energie en trekken de kaart van het protectionisme. China bouwt eigen toeleveringsketens uit en hoeft dus minder een beroep te doen op Europese producten. Pierre Wunsch: “Wil Europa in die context een open beleid voeren? Dat kun je naïef noemen. We evolueren van een wereldeconomie gebaseerd op regels naar een wereldeconomie gebaseerd op deals tussen landen en de wet van de sterkste. Europa, en zeker ook België, behoorden met hun open economie tot de winnaars van een geordende globalisering, maar die wereld verdwijnt. Rauwe machtspolitiek komt in de plaats. Of zoals Stalin het ooit zei: ‘Hoeveel divisies heb je?’”

4/ Kunnen we nog grote investeringen aan?

Terwijl de productiviteitstoename in de Verenigde Staten de voorbije jaren versnelde, maakte ze in Europa en België pas op de plaats. “We hebben in Europa geen grote technologiebedrijven en onze energie is veel duurder. Bovendien is de Europese economie veel minder dynamisch dan de Amerikaanse. We houden niet van ondernemers als Elon Musk. ‘Move fast and break things’, is het model in Silicon Valley. Europa is echter niet bereid de boel op te schudden. Maar als je de economische groei van de Verenigde Staten wilt volgen, zal je ook je sociaaleconomische model moeten aanpassen”, zegt Pierre Wunsch.

Het rapport over de Europese concurrentiekracht dat Mario Draghi vorig jaar publiceerde, legde de vinger op de wonde. “Maar het plan van Draghi is op zich niet revolutionair. Om de vijf jaar lanceert Europa grootse plannen. Elke keer wordt veel beloofd en weinig gerealiseerd. De geloofwaardigheid van die plannen is aangetast. De grote verdienste van het Draghi-rapport is wel dat je vandaag kunt zeggen dat de Europese economie verstikt wordt door een overdreven regelgeving. Ook voor de Nationale Bank wordt het moeilijk om te werken binnen het strenge regelgevende kader”, zegt Pierre Wunsch.

Mario Draghi pleit ervoor de investeringen op te trekken met maar liefst 5 procent van het bbp, maar dat plan lijkt niet uitvoerbaar. Pierre Wunsch: “Een investeringsbeleid botst al snel op de limieten van het haalbare. Als je in een economie met een zwakke productiviteitstoename en een krappe arbeidsmarkt grootse plannen wilt uitvoeren, duiken meteen flessenhalzen op. De bouw van het energie-eiland voor de Belgische kust is daar een voorbeeld van. De kostprijs loopt op door een structureel tekort aan cruciale componenten. Ook in de Verenigde Staten botsten de plannen van president Joe Biden op aanbodtekorten, met een stevige inflatie als resultaat. Kortom, een schokbeleid werkt minder dan in het verleden, omdat het aanbod niet kan volgen.”

5/ Slaat de banenmotor in de private sector opnieuw aan?

Nadat de groei van de werkgelegenheid in 2023 al flink was afgekoeld, is de banenmotor sinds de lente van 2024 helemaal stilgevallen. Vorig jaar kwamen er netto slechts 13.000 banen bij. Bovendien bestond de banencreatie vooral uit extra banen in de brede overheidssector. “Voor het eerst in jaren daalde de jobcreatie in conjunctuurgevoelige sectoren. Door de schaarste op de arbeidsmarkt hebben bedrijven lang vastgehouden aan hun personeel, maar door het uitblijven van een krachtig herstel werven de ondernemingen nu toch minder aan”, zegt Pierre Wunsch.

De werkgelegenheidsgraad steeg slechts licht, van 72,1 procent in 2023 tot 72,2 procent in de eerste drie kwartalen van 2024. De werkloosheidsgraad blijft met 5,7 procent opvallend laag naar Belgische normen. De beperkte werkgelegenheidsgroei ging samen met een tragere toename van de beroepsbevolking, waardoor de toename van het aantal werklozen relatief beperkt bleef.

De schaarste op de arbeidsmarkt bleef aanzienlijk. Na de coronapandemie leidde het economisch herstel tot meer spanningen op de arbeidsmarkt. De vacaturegraad – het aandeel vacatures tegenover het aantal ingevulde en openstaande arbeidsplaatsen – nam in 2024 slechts licht af tot 4,2 procent, wat overeenkomt met 177.000 openstaande banen. “De arbeidsschaarste blijft een rem op de groei. Het arbeidsaanbod wordt ook afgeremd door een forse stijging van het aantal langdurig zieken. Er zijn nu een half miljoen werknemers langdurig arbeidsongeschikt. Dat impliceert een stijging van 60 procent in de jongste tien jaar “, zegt Pierre Wunsch.