Is de Europese liefde voor Oekraïne aan het bekoelen?

Na de Russische inval in 2022 sloot Europa Oekraïne in de armen. Vandaag lijkt het enthousiasme bekoeld. Zo komen er beperkingen op de tariefvrije invoer van een reeks Oekraïense landbouwproducten. Ook de Europese wapenleveringen lopen niet zo vlot als zou moeten. Is Europa Oekraïne stilletjes aan het loslaten? We vragen het aan Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KU Leuven.

Landbouw is voor het noodlijdende Oekraïne een broodnodige bron van inkomsten, maar voor een aantal EU-lidstaten komen de eigen boeren eerst. Op aandringen van Polen, Frankrijk, Hongarije en Slovakije komt er beperking van de tariefvrije import van Oekraïense gevogelte, eieren, suiker, haver, maïs en honing in de EU. Als de ingevoerde hoeveelheid hoger gaat dan de gemiddelde invoer van de voorbije 2,5 jaar, komt er een invoerheffing. Door de maatregel, die nog de goedkeuring moet krijgen van het EU-parlement, zal Oekraïne 330 miljoen euro per jaar mislopen.

Het illustreert hoe er stilaan breuklijnen opduiken in de solidariteit met Oekraïne, ook binnen de lidstaten zelf. In de Duitse regeringscoalitie zijn er spanningen over de houding van bondskanselier Olaf Scholz, die weifelt over nog meer wapenleveringen aan Oekraïne, om zo de pacifistische vleugel in zijn partij SPD tevreden te houden. Is Oekraïne een probleemdossier aan het worden voor Europa?

“Ik ben niet zo pessimistisch,” zegt Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KU Leuven. “De trend zit nog altijd goed: Europa doet steeds meer voor Oekraïne. Uiteraard wil Oekraïne dat we nog meer doen. Om een metafoor te gebruiken: onze liefdespartner vindt dat we niet genoeg liefde tonen. Maar Europa toont wél meer liefde. Alleen zijn er Europese lidstaten die veel meer willen geven. Zij bijten voorlopig in het zand. De besluitvorming verloopt altijd wat traag in Europa, ook omdat de publieke opinie moet overtuigd worden. Dat frustreert Oekraïne. Als de liefde blijft duren, wordt ze ook lastiger, en komt ze in een soort ontnuchteringsfase. Wat niet betekent dat de liefdesrelatie op springen staat. Ze komt in balans.”

Wat staat er dan op de positieve zijde van de balans?

STEVEN VAN HECKE: “Naar aanleiding van twee jaar Russische invasie heeft de EU een dertiende sanctiepakket goedgekeurd, bij unanimiteit dan nog. Dat betekent dat zelfs Hongarije daar geen al te grote problemen mee had. Er is ook een akkoord beklonken over een financieel steunpakket van 50 miljard euro aan Oekraïne, toch niet niks. Er komen weliswaar beperkingen op de invoer van een aantal Oekraïense landbouwproducten, en daardoor lopen de Oekraïense boeren inderdaad inkomsten mis. Dat is pijnlijk voor hen. Maar hun gederfde inkomsten zijn vele malen kleiner dan het Europese steunpakket voor hun land.”

Intussen is Oekraïne wel aan het wachten op meer wapens uit Europa.

STEVEN VAN HECKE: “Ja, maar er worden allerlei plannen gesmeed. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel vindt dat we moeten overschakelen op een oorlogseconomie. Kaja Kallas, de premier van Estland, stelt voor om Europese oorlogsobligaties uit te geven. Een aantal EU-lidstaten steunen haar, al zijn het er nog niet heel veel. Maar als de discussie al over de financiering gaat, betekent dat dat de wapenhulp zelf niet in vraag wordt gesteld. Intussen heeft Oekraïne het lastig aan het front, maar de Russen hebben de voorbije maanden evenmin een geweldig parcours gelopen, letterlijk. Ook zij hebben problemen met rekrutering van soldaten, met aanvoerlijnen, met demotivatie. Het is niet zo dat Oekraïne de ene na de andere verpletterende nederlaag lijdt. Deze zomer wordt cruciaal. Zullen de Oekraïners in staat zijn om terug te vechten? Tegen dan zouden ze de F-16’s moeten kunnen inzetten. Welk verweer zullen de Russen tonen?”

Wapenhulp schaadt geen Europese belangen. Van zodra het Europese belangen schaadt – zoals in de landbouw – dan blijkt opeens hoe broos de solidariteit met Oekraïne is.

STEVEN VAN HECKE: “Dat klopt, maar anderzijds zijn er allerlei manieren waarop de Europeanen wel degelijk betalen voor die solidariteit. Elke maand betalen wij een leefloon voor de vele vluchtelingen uit Oekraïne. Daar hoor je niemand over klagen. Bij gemediatiseerde thema’s echter – zoals de boerenkwestie – vrezen politici voor een electorale kost. Vergeet niet, we zitten in de aanloop naar de Europese verkiezingen. In een land als Frankrijk ligt landbouw heel gevoelig. President Emmanuel Macron moet alle zeilen bijzetten om de opgang van het radicaal-rechtse Rassemblement National van Marine Le Pen te vertragen. In Polen zijn er lokale verkiezingen in april, en volgend jaar presidentsverkiezingen. In dat land woedt een hevige strijd tussen de conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid en de Burgercoalitie van premier Donald Tusk. In die omstandigheden kun je als premier boerenprotest missen als kiespijn. Dat verklaart waarom Tusk toegevingen doet aan de Poolse boeren. Maar nogmaals, voor Europa is de landbouwkwestie met Oekraïne geen hoofdbreekdossier.”

Misschien wordt het Oekraïens EU-lidmaatschap een hoofdbreekdossier voor Europa. Het zal het machtsevenwicht in de EU wijzigen.

STEVEN VAN HECKE: “Daar ben ik het niet mee eens. Er zijn 67 miljoen Britten vertrokken en er zouden 44 miljoen Oekraïners (inwonersaantal voor de oorlog; nvdr.) bijkomen, dat is de grootteorde van de Spaanse en Poolse bevolking. Het echte probleem is het lage economische ontwikkelingsniveau van Oekraïne. Nog nooit is zo’n groot, arm land toegetreden tot de EU. Dat zal grote budgettaire gevolgen hebben voor de EU. Het zal ook wel wat druk zetten op de besluitvorming, met een extra Europees commissaris en extra parlementsleden. En we zullen moeten kijken naar de unanimiteitsregel bij beslissingen. Gelukkig heeft de EU tijd om zich voor te bereiden, en kan Oekraïne werken aan zijn economische ontwikkeling, al wordt dat moeilijk in een oorlog. Overigens zit de EU in een sterke onderhandelingspositie en kan zij overgangstermijnen afdwingen. Als nieuwe lidstaat hoeft Oekraïne niet meteen onbelemmerde toegang te krijgen tot onze interne markt of onze landbouwsubsidies. In die zin moeten we het Oekraïens lidmaatschap ook niet groter maken dan het is. Oekraïense soldaten aan het front vechten trouwens niet voor landbouwsubsidies. Zij vechten voor vrede en stabiliteit.”

Misschien wordt de verkiezing van Donald Trump tot Amerikaans president de echte stresstest voor de Europees-Oekraïense relaties.

STEVEN VAN HECKE: “Absoluut. Het wordt de belangrijkste verkiezing voor de toekomst van Europa. Donald Trump werpt zijn schaduw nu al vooruit. Dat zie je aan het feit dat wij ons volop voorbereiden op een tijd waarin we niet meer blindelings op de Amerikaanse NAVO-solidariteit kunnen rekenen. Al zal de soep niet zo heet gegeten worden als hij wordt opgediend. Trump heeft intussen wat gas teruggenomen. Als hij zal horen dat de EU-lidstaten hun defensie-investeringen opdrijven en orders plaatsen bij Amerikaanse wapenfabrikanten, zal hij een ander geluid laten horen. Maar ook onder Joe Biden als president denkt de EU maar beter na over een eigen defensie. Bij de Amerikaanse evacuatie van de luchthaven van Kabul vond president Biden het niet eens nodig om de Britten op tijd te informeren, laat staan de andere NAVO-bondgenoten.”