De Israëlische economie lijkt de oorlog in Gaza goed te doorstaan. Maar door stijgende kosten van de oorlog, de oplopende emigratie en de nijpende sancties kan het snel bergaf gaan, waarschuwen economen. “Een oorlog beschermt het land, maar niet de economie.”
“Het pad van Netanyahu leidt Israël naar het bankroet”, was de titel van een opiniestuk van Eran Yashiv en Daniel Tsiddon, beiden economen van de Universiteit van Tel Aviv, dat eind vorige maand verscheen op de opiniesite The Project Syndicate. Dat de oorlog in Gaza Israël dreigt te ruïneren, is echter niet meteen te zien in de cijfers. Het Israëlische begrotingstekort van de voorbije twaalf maanden bedraagt volgens de Israëlische centrale bank weliswaar een pittige 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp), maar de verwachte schuldgraad van 70 procent voor 2025 is een cijfer waarvan België alleen maar kan dromen. De rente op Israëlische overheidsobligaties schiet niet door het dak. Ondanks de oorlog kan de Israëlische overheid zich nog altijd financieren op de kapitaalmarkten. En ook een economische recessie zit er niet meteen aan te komen. Volgens de centrale bank stevent de groei van de Israëlische economie dit jaar af op 3,3 procent, opnieuw een onbereikbaar cijfer voor België.
Waarom dan de alarmklok luiden? “Vandaag is de toestand inderdaad nog niet dramatisch”, zegt Eran Yashiv. “De vraag is wat de toekomst brengt. Een verwachte groei van 3,3 procent in 2025 was het uitgangspunt begin deze zomer. Intussen gaan de voorspellingen, ook die van de centrale bank, in de richting van 2 procent. En als de regering doorgaat met haar verovering van Gaza-stad, zal de groei nog lager duiken. Vergelijk dat met de groei in 2022, het laatste jaar zonder oorlog: 6,2 procent. Twee jaar later, in 2024, in volle oorlog, zakte de groei naar amper 1 procent. Dat was enkel te danken aan de militaire uitgaven van de overheid, want in dat jaar is de privésector gekrompen. Dat zegt veel.”
‘Als de hightechsector leegloopt door emigratie, kan dat de hele economie ondermijnen’
De economische krimp ligt aan een veelheid van kleine en grote factoren, volgens Yashiv. “Het toerisme ligt op zijn achterwerk, de onzekerheid drukt op de consumptie en de investeringen, en door de gevechten in Libanon en Gaza zijn tienduizenden Israëli in het noorden en zuiden van het land noodgedwongen moeten verhuizen. Dat heeft het normale leven in die regio’s lamgelegd, en dus ook de productie en de consumptie.”
De echte vijand van de Israëlische economie
Zulke ontregelingen van de economie zijn allicht de zwaarste tol van de oorlog, volgens Michel Strawczynski, professor economie aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en gewezen onderzoeksdirecteur aan de Israëlische centrale bank. Hij geeft de Israëlische aanval op Iran in juni als voorbeeld. “Veel Israëli zijn toen twee weken lang niet kunnen gaan werken, vanwege de Iraanse dreiging. Dat heeft de economie in het tweede kwartaal met maar liefst 3,5 procent doen krimpen. Dat soort gebeurtenissen maakt dat het bbp nog altijd niet op het niveau zit van vóór de oorlog. De duur van de oorlog is de echte vijand van de Israëlische economie.”
Dat ondervinden ook de vele bedrijven die hun werknemers als reservisten naar het front zagen vertrekken en zich dan maar moesten zien te redden. “Dat effect zal je niet meteen in de economische cijfers zien, want de reservisten krijgen nog altijd een loon betaald, maar nu van het leger”, zegt Strawczynski. “De economische prijs komt pas later. Neem een bedrijf uit de hightech, een belangrijke industrietak in Israël, die internationaal verweven is. De reservisten in zo’n bedrijf kun je aanvankelijk vervangen door collega’s uit hetzelfde bedrijf. Als ook die naar het front vertrekken, kunnen collega’s uit andere landen inspringen. Maar op den duur zal dat bedrijf zich afvragen of het de Israëlische productielijnen niet beter naar de buitenlandse filialen verhuist. Een oorlog beschermt het land, maar niet de economie.”
Emigratie
De oplopende emigratie kan het allemaal nog veel erger maken voor de techsector, volgens Yashiv, die ook een tijdlang verbonden was aan het Institute for National Security Studies, een denktank die verbonden is aan de Universiteit van Tel Aviv. “De netto-emigratie is sinds begin 2023 opgelopen tot 130.000 mensen, meestal hoogopgeleide jongeren, het typische profiel van een werknemer in de hightech. Die sector staat in voor een vijfde van de economie en de helft van de export, en is dus cruciaal voor de economie. De belastingontvangsten uit de sterke hightech ondersteunen via subsidies de zwakke sectoren. Als de hightechsector leegloopt door emigratie, kan dat de hele economie ondermijnen. Israël dreigt een derdewereldland te worden.”
Amerikaans belastinggeld
Het hek gaat helemaal van de dam als het Israëlische leger ook Gaza-stad verovert. “Dan kun je alle huidige groeivoorspellingen vergeten”, aldus Yashiv. “De inname van Gaza-stad zal Europese sancties uitlokken. Europa is de voornaamste handelspartner van Israël, goed voor 45 procent van onze goedereninvoer en 35 procent van onze goederenuitvoer. Zelfs als Europese sancties slechts een klein deel van de onderlinge handel treffen, betekent dat een harde klap voor een kleine open economie als Israël.”
De verovering van Gaza-stad zou ook de voorspellingen rond het begrotingstekort naar de prullenmand verwijzen. De Israëlische overheidskas kan het er niet meer bijnemen, volgens Yashiv. “Tot nu heeft de oorlog Israël omgerekend 60 miljard dollar gekost. De bezetting van Gaza-stad zou daar nog eens 20 tot 30 miljard dollar aan toevoegen. Die bedragen omvatten niet alleen de strikt militaire uitgaven voor munitie, brandstof voor tanks, soldatenlonen en zo meer. Je moet ook de kosten van de bezetting meerekenen. Dat betekent niet alleen humanitaire hulp zoals tenten, voeding en medicijnen. Gaza is vernietigd. De Israëlische overheid zal ook de water- en elektriciteitsvoorziening moeten herstellen, en opnieuw scholen en ziekenhuizen moeten openen. Op belastinginkomsten uit Gaza moet Israël niet rekenen. Want de lokale economie is er volledig kapotgeschoten.”
Yashiv ziet de bui al hangen. “Israël zal met de factuur moeten aankloppen bij Donald Trump, en die heeft een broertje dood aan Amerikaans belastinggeld voor verre oorlogen. De schattingen over de Amerikaanse militaire hulp aan Israël lopen uiteen. Een rapport van het Amerikaanse Congres spreekt over 12,5 miljard dollar in 2024, het drievoud van de jaarlijkse militaire hulp van voorheen. Een rapport van Brown University spreekt zelfs over 22,8 miljard dollar in het jaar na het begin van de oorlog in oktober 2023. Als Trump die bedragen te horen krijgt, zal hij niet bepaald gelukkig zijn. Ik zeg niet dat Trump de Amerikaanse militaire hulp zal stopzetten. Maar hij zal minstens terug willen gaan naar het vroegere niveau, of minder dan dat.”
Legeringenieurs
Het dreigt de Israëlische regering voor pijnlijke keuzes te plaatsen. “Met haar huidige plannen laat de Israëlische regering de begrotingsteugels volledig los”, zegt Yashiv. “Zullen de kapitaalmarkten de oplopende Israëlische schuld blijven financieren? Als die het laten afweten, zullen de Israëlische burgers daarvoor moeten opdraaien. Ofwel zullen de belastingen hoger moeten, ofwel zal worden geknipt in uitgaven voor onderwijs, gezondheidszorg en sociale diensten. Zal het Israëlische publiek dat slikken?”
Dat de oorlog de economie zou stimuleren, is alvast een illusie, volgens Strawczynski. “In het verleden gebeurde het soms dat de defensiesector de economie vooruithielp. Na het vredesverdrag met Egypte in 1979 bijvoorbeeld trokken veel Israëlische legeringenieurs naar de burgermaatschappij en hielpen er de Israëlische techsector op te starten. Vandaag is de toestand anders. De Israëlische defensie-industrie bloeit als nooit tevoren, maar dat is vooral te danken aan de vele oorlogen elders in de wereld. Intussen heeft Israël een grote burgerlijke economie ontwikkeld, die onafhankelijk is van de defensiesector en nu door de oorlog in een recessie geduwd wordt. Schrijf maar op: de oorlog zal de Israëlische economie niet redden.”
