Hoe migratie echt werkt: ‘90 procent van de migranten komt gewoon legaal het land binnen’

Nee, we leven niet in tijden van nooit geziene massamigratie. En migratie is géén oplossing voor de vergrijzing. In een nieuw boek ontkracht Hein de Haas, de directeur van het International Migration Institute, 22 mythes over nieuwkomers. “Je kunt niet én minder immigratie willen én de arbeidsmarkt liberaliseren. Vandaar dat politici zo gefocust zijn op asielzoekers, want dat leidt de aandacht af.”

Hoe migratie echt werkt. Dat wilde migratie-expert Hein de Haas vastleggen in zijn nieuwe boek. De Haas, hoogleraar sociologie, is medeoprichter en directeur van het International Migration Institute, dat in 2006 werd opgericht aan de Universiteit van Oxford en in 2015 migreerde naar de Universiteit van Amsterdam. Hij vertelt niet alleen waarom de boude stellingen die we zo vaak horen uit de mond van zowel rechtse als linkse politici en opiniemakers niet kloppen, hij legt ook uit hoe het wel in elkaar zit.

“Ongeacht je opinie, ook als je Vlaams Belang stemt, zou je toch geïnteresseerd moeten zijn in welk beleid werkt en welk niet”, zegt De Haas. “Tenzij je in racisme vervalt, is het op zich niet illegitiem te stellen dat je minder migratie wilt. Maar dan moet je wel weten welke maatregelen efficiënt zijn en welke contraproductief. Sommige ingrepen, zoals een visumplicht, kunnen de instroom wel afremmen, maar er ook toe leiden dat mensen die al in het land zijn niet meer durven terug te keren naar hun land van herkomst. We hebben met Marokkanen in Europa en Mexicanen in de Verenigde Staten gezien dat je dan eindigt met méér permanente migratie, in plaats van minder, vooral als er een aanhoudende arbeidsvraag is. Als je maatregelen neemt, moet je die baseren op kennis over de migratiedynamiek. In debatten over migratie gaat het vrijwel uitsluitend over hoe migratie zou moeten zijn, in plaats van over hoe migratie echt werkt. Met mijn boek probeer ik wetenschappelijke kennis aan te dragen.”

De baten van migratie zijn ongelijk verdeeld. Die komen vooral ten goede aan de middenklasse en de hogere klasse

De nuance is nu echt zoek. De polarisatie tussen voor en tegen is volgens De Haas de reden waarom er zoveel foute stellingen de ronde doen. Van “we leven in tijden van nooit geziene massamigratie” over “de illegale migratie loopt uit de hand” en “de criminaliteit stijgt door migratie” tot “migratie is de oplossing voor de vergrijzing” of “de klimaatverandering zal leiden tot nieuwe golven van massamigratie” – aan alle kanten wordt het debat vertekend door stellingen die wetenschappelijk weerlegd kunnen worden.

Lees hieronder verder

Probleem en oplossing

“Zowel voorstanders als tegenstanders hebben de neiging de voordelen of de nadelen veel te sterk aan te zetten. Daardoor krijg je een enorme vertekening.” Dat denken in voor en tegen heeft volgens De Haas geen zin. Migratie is van alle tijden, dus moet de echte vraag zijn hoe we die organiseren of beheersen. “Je vraagt aan een econoom toch ook niet of hij of zij voor of tegen markten is, wel hoe hij of zij denkt die het best te kunnen reguleren.”

Hoe komt het dat uitgerekend migratie tot zo’n polarisatie leidt? “Processen die anders heel abstract zijn, zoals de globalisering, de liberalisering of economische herstructureringen, manifesteren zich het meest concreet door migratie en migranten”, weet De Haas. “Zij verpersoonlijken hoe onze maatschappij altijd al veranderingen heeft ondergaan en nog altijd verandert. Dat raakt heel direct aan de emoties van mensen. Het leidt tot onrust en roept gevoelens van vervreemding en ongenoegen op. En de politiek haakt daarop in. Aan de andere kant spelen grote belangen om te pleiten voor meer migratie. Daar krijg je een sterk pro-migratienarratief, vooral uit ondernemerslobby’s en de klassieke progressief-liberale hoek, die pleiten voor meer vrijhandel en vrije migratie, want dat is goed voor iedereen.”

Beide kampen hebben hun manier om migratie te framen. Tegenstanders zien het als een probleem dat moet worden opgelost, voorstanders als een oplossing voor bestaande problemen. “Terwijl uit onderzoek blijkt dat de economische en sociale impact van migratie niet zo groot is als we vaak denken, zeker niet op lange termijn. Migratie is niet verantwoordelijk voor de groeiende arbeidsonzekerheid, stagnerende koopkracht of werkloosheid. Het is evenmin een oplossing voor de vergrijzing. Wel is het zo dat de baten van migratie ongelijk verdeeld zijn. Die komen vooral ten goede aan de middenklasse en de hogere klasse. Juist de laagst betaalde groep van de technisch geschoolden, onder wie ook kinderen en kleinkinderen van migranten, profiteert vaak niet van de economische baten van migratie, maar zij wordt wel het meest direct geconfronteerd met de gevolgen in hun dagelijkse leven en in hun wijken. Daarover zou het debat veel meer moeten gaan.”

Greep op de stromen

De Haas constateert dat er in het Westen de afgelopen decennia twee grote maatschappelijk-politieke tendensen waren die niet met elkaar zijn te verzoenen. Aan de ene kant was er een grote trend richting economische liberalisering, die breed wordt gesteund, ook door centrum-linkse partijen. De arbeidsmarkt is heel liberaal geworden, waardoor allerlei deuren voor migratie zijn opengezet. Want migratie wordt in de allereerste plaats gedreven door de vraag op de arbeidsmarkt. In die zin is het niet zo vreemd dat de werkgeversvereniging Voka pleit voor de invoer van arbeidskrachten uit India en Mexico.

“Door nijpende arbeidstekorten zijn we, zeker voor bepaalde soorten werk, gaan tolereren dat mensen zelfs illegaal worden tewerkgesteld. Denk maar aan de schoonmaaksector, de horeca, slachthuizen. Er is geen enkel draagvlak voor om dat soort arbeidskrachten op te pakken en het land uit te zetten. Maar naast economische liberalisering heb je dus een roep om minder migratie, om meer greep te krijgen op die stromen. Die twee tendensen zijn niet te verenigen: je kunt niet én minder immigratie willen én de arbeidsmarkt liberaliseren. Vandaar dat politici die willen bewijzen dat ze wel greep hebben op de situatie, zo gefocust zijn op asielzoekers, want dat leidt de aandacht af. Terwijl dat slechts een kleine groep is. Ongeveer 10 procent van de migranten is vluchteling.”

Zolang vluchtelingen kunnen werken, vergroten ze de totale economische productiviteit en zijn ze niet afhankelijk van uitkeringen

Bovendien komt daarbij dat politici door de liberalisering veel instrumenten voor migratiecontrole uit handen hebben gegeven. “De werving van migranten gebeurt niet meer door overheden, maar via gespecialiseerde wervingsbureaus. Dat is minder zichtbaar voor het grote publiek, maar op die manier komt nog altijd het grootste deel van de migranten legaal het land binnen.”

Pieken en dalen

De focus van het debat ligt volgens De Haas veel te veel op illegaliteit en asielzoekers. Terwijl 90 procent van de migranten gewoon legaal het land binnenkomt. “Anders dan sommige politici ons willen doen geloven, neemt het aantal vluchtelingen op lange termijn helemaal niet toe. Het patroon is er vooral een van sterke pieken en dalen. Bij een conflict, zoals in Syrië of Oekraïne, krijg je een piek. Begin jaren negentig was er een piek tijdens de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. Je zou op basis van die gegevens vrij nauwkeurig kunnen becijferen welke basiscapaciteit je nodig hebt en hoeveel buffer je moet inbouwen voor piekmomenten. Want we weten goed binnen welke bandbreedte die asielstroom zich ongeveer beweegt. Wat politici het ‘asielprobleem’ noemen, is doorgaans een lokaal opvangprobleem. Dat is maatschappelijk heel relevant, maar het is in zekere zin slechts een zijdebat in het grote migratiedebat.” Volgens De Haas is het ook een probleem dat asielzoekers niet worden gestimuleerd om te werken. “Zeker wanneer het technisch geschoolde mensen zijn die je zo op de arbeidsmarkt kunt inschakelen. Want elke zogenaamd kansarme migrant die hier op de arbeidsmarkt belandt, heeft morgen werk – als hij mag en kan werken. Als je dat ook zou doen voor asielzoekers, zou het beter zijn voor iedereen. Zolang vluchtelingen kunnen werken, vergroten ze de totale economische productiviteit en zijn ze niet afhankelijk van uitkeringen. Als ze geld verdienen en uitgeven, stimuleren ze de economie. Dat is rationeel, maar politiek blijkt dat moeilijk te verkopen.”

Ook over de grondoorzaken van migratie bestaan veel misverstanden. Vaak wordt het voorgesteld alsof alleen mensen in de diepste ellende hun land verlaten. Maar net die groep heeft niet eens het geld om te migreren. Doordat internationale migratie duur is, is het meer een fenomeen van de middenklasse. “Echt arme mensen trekken binnen hun land van het platteland naar de stad. Zij kunnen zich geen dure reis naar Europa of de Verenigde Staten veroorloven. Mensen die een betere economische toekomst kunnen opbouwen in een buurland, doen dat vaak liever dan naar een totaal vreemd land te trekken. Ook vluchtelingen blijven doorgaans in hun regio, zo’n 80 tot 85 procent. Het land met het grootste aantal vluchtelingen op zijn grondgebied, is Turkije. Politici hebben vaak de mond vol over opvang in eigen regio, maar dat gebeurt al volop.”

Gastarbeiderillusie

Een van de kernproblemen in het debat is volgens De Haas dat beleidsmakers te lang hebben vastgehouden aan wat hij de ‘gastarbeiderillusie’ noemt. Daarmee bedoelt hij: het idee dat het goed is als migranten zich op hun eigen taal en cultuur blijven richten, in de veronderstelling dat ze op termijn toch terugkeren naar hun land van herkomst. “Terwijl allang duidelijk was dat dat niet zou gebeuren, hebben politici niet de moed gehad het echte verhaal te vertellen. Door de andere kant op te kijken en de problemen van werkloosheid en uitsluiting niet aan te pakken, hebben ze zelf een integratieprobleem gecreëerd. En ik vrees dat nu hetzelfde aan het gebeuren is. We dreigen onze fouten te herhalen en weer nieuwe groepen te maken die onvoldoende integreren, omdat we ergens denken dat ze toch weer zullen vertrekken.”

Anders dan sommige politici ons willen doen geloven, neemt het aantal vluchtelingen op lange termijn helemaal niet toe

Maar dat de integratie van vreemdelingen volledig is mislukt of heeft geleid tot een grootschalige segregatie, ook dat zijn volgens De Haas mythes. “Dat was voor mij wel het moeilijkste deel om te schrijven, omdat je dreigt meegesleurd te raken in dat gepolariseerde ideologische debat. Maar als je dat van een afstand bekijkt, en over een lange termijn, moet je vaststellen dat onze maatschappijen niet per se diverser zijn geworden. Misschien wel als je naar de huidskleur kijkt, maar dat is een nogal racistische manier om naar de zaken te kijken.”

“Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat op lange termijn bijna alle immigrantengroepen binnen een paar generaties grotendeels in de meerderheidscultuur assimileren. Veel nieuwkomers krijgen eerst het etiket dat ze onassimileerbaar zijn. Dat was vroeger ook zo voor de Ieren en de Italianen in de Verenigde Staten, en voor de Italianen en de Spanjaarden in Nederland in de jaren vijftig. Keer op keer wordt van nieuwe groepen gezegd dat ze niet integreerbaar zijn. Terwijl recente migrantengroepen sneller blijken te integreren dan die van een paar generaties geleden. Meer in het algemeen, als je naar de taal en de cultuur kijkt, zijn onze samenlevingen eerder homogener geworden, met het uitsterven van minderheidstalen en het ontstaan van steeds homogenere nationale en zelfs wereldculturen.”

“Ik denk dat we eindelijk in een nieuwe realiteit zijn beland. Angela Merkel zei indertijd dat de multiculturele samenleving heeft gefaald. Daar kreeg ze veel kritiek op. Maar je kunt er ook anders naar kijken: dat het idee van naast elkaar leven is mislukt, en we dus als samenleving beter onze best moeten doen om nieuwkomers te integreren. In die zin was die uitspraak een realistische en hoopvolle opmerking.”