Hoe ‘filosoof-koning’ Nayib Bukele El Salvador transformeerde: economische groei met een autoritaire prijs

President Nayib Bukele heeft El Salvador in enkele jaren weer op de kaart gezet. Met gedurfde economische experimenten, zoals de invoering van bitcoin als wettig betaalmiddel, en een hondsbrutale aanpak van de criminaliteit oogst hij zowel lof als kritiek.

“Ons land is een voorbeeld van vrede, vertrouwen en optimisme”, verklaarde Bukele in december 2024, verwijzend naar de spectaculaire daling van de misdaadcijfers in het zwaar door geweld geplaagde Midden-Amerikaanse land. Hij vierde ook andere successen: de koers van de bitcoin overschreed 100.000 dollar en het IMF verstrekte een lening van 1,4 miljard dollar, wat de weg vrijmaakte voor extra internationale financiering. Maar het is niet allemaal goud wat blinkt.

Economische gok met grote gevolgen

In 2021 verraste president Nayib Bukele de wereld door de bitcoin in te voeren als wettig betaalmiddel in zijn land. El Salvador was het eerste land dat cryptomunten op nationaal niveau omarmde. De beslissing werd wereldwijd op scepsis ontvangen, vooral vanwege de volatiliteit van de bitcoin en de beperkte financiële geletterdheid onder veel Salvadoranen. Toch bleef Bukele overtuigd: “De bitcoin laat zien dat El Salvador een land is dat innovatie en investeringen verwelkomt”, verklaart een van zijn adviseurs.

Bukele heeft zwaar ingezet op het succes van de bitcoin door nationale reserves in de cryptomunt te beleggen. Daarnaast heeft hij technologie bevorderd via infrastructuurprojecten en brandingconcepten, zoals Bitcoin Beach, een initiatief dat lokale gemeenschappen en toeristen de mogelijkheid biedt transacties in bitcoin te verrichten. Het project begon in een kustdorp, waar bewoners bitcoin gebruikten voor dagelijkse betalingen, zoals boodschappen en maaltijden, met als doel een inclusieve economie te creëren.

Surf City, een ander speerpunt van Bukele’s beleid, is een brandingconcept dat verschillende populaire stranden samenbrengt als toeristische trekpleister. Dankzij de aanleg van wegen, betere verbindingen en promotiecampagnes is het gebied een hotspot geworden voor internationale surfers en toeristen. Surf City 2, in het oosten van het land, bouwt voort op dat succes en omvat nieuwe infrastructuur, zoals hotels en recreatiegebieden, gericht op verdere ontwikkeling van het toerisme.

Met die projecten probeert Bukele de economische groei te stimuleren, internationale investeerders aan te trekken en El Salvador te positioneren als een technologische en toeristische bestemming. Toch blijven critici sceptisch over de duurzaamheid van deze strategie, gezien de afhankelijkheid van bitcoin en toerisme als pijlers van de economie.

San Salvador: het gezicht van verandering

Plaza Gerardo Barrios, in het hart van hoofdstad San Salvador, is een historisch plein dat het El Salvador van voor en na Bukele symboliseert. Voorheen was het plein berucht om zijn onveiligheid, vooral na zonsondergang. Nu komen mensen er om te wandelen, de kathedraal te bezoeken of de gloednieuwe Nationale Bibliotheek te bekijken.

Die bibliotheek, een donatie van China na El Salvador’s breuk met Taiwan, is een symbool van modernisering. Met zeven verdiepingen, toegankelijkheid voor mensen met een beperking en boeken in Spaans, Engels en Nahuatl, laat het Bukele’s focus op vooruitgang zien.

De skyline van de hoofdstad is drastisch veranderd. Nieuwe kantoorgebouwen, waaronder een pand van Google, en luxewinkelcentra bepalen het beeld. “Ik werd 25 keer onder schot gehouden in acht jaar”, vertelt bezorger José Antonio Gómez. “Kijk naar die wijk daar. Een paar jaar geleden kon je daar dag of nacht niet veilig rondlopen, zo gevaarlijk was het. Zie je het nu? Mensen wandelen er rustig rond met kinderwagens.”

IMF-deal

Bukele’s beleid richt zich ook op economische groei. Tijdens zijn eerste ambtstermijn bleef die relatief zwak, maar de regering verwacht in 2025 een groei van 3 procent, net onder het gemiddelde van de buurlanden. Het Internationaal Monetair Fonds, dat een lening van 1,4 miljard dollar aan El Salvador verstrekte, ziet die groei als een kans om buitenlandse investeringen aan te trekken.

“De samenwerking met de Salvadoraanse autoriteiten was uitstekend”, prees het IMF. Maar mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat deze steun Bukele’s autoritaire beleid legitimeert. “Het IMF kijkt te vaak de andere kant op, als het gaat om mensenrechten”, zegt Juan Pappier van Human Rights Watch.

‘Hij gebruikt economische groei en veiligheid om zijn macht te consolideren, maar ten koste van democratische normen’

Critici en analisten erkennen echter dat Bukele een land erfde dat economisch in zwaar weer verkeerde. Een ontwikkelingsbankier schetst hoe slecht de situatie was: “Een kwart van het bbp was afhankelijk van geld dat migranten vanuit het buitenland naar hun families in El Salvador stuurden. De gemiddelde overboeking bedroeg 400 dollar per maand, maar na gemiddeld zes jaar stopten migranten met geld sturen. Het enige economische model dat El Salvador toen had, was mensen naar de VS blijven exporteren.” Bukele probeert dat model te vervangen door bitcoin en toerisme, “maar of dat voldoende is, valt nog te bezien.”

De Verenigde Staten lijken Bukele alvast anders te benaderen. Na een periode van spanningen in 2021, toen Washington hem negeerde, werken de VS nu met hem samen op het gebied van migratie en drugsbestrijding. “Hij heeft de veiligheid verbeterd en de migratie verminderd. Dat maakt hem tot een bondgenoot”, zegt een Amerikaanse diplomaat.

Veiligheid tegen elke prijs

Bukele’s populariteit — met een approval rating van meer dan 90 procent — is grotendeels te danken aan zijn harde aanpak van de criminele bendes. Sinds maart 2022 zijn meer dan 83.000 mensen gearresteerd onder een noodtoestand die 34 keer werd verlengd.

Zijn strategie draait om repressie. De zwaarbeveiligde gevangenis CECOT, waar duizenden gevangenen onder zware omstandigheden vastzitten, is een symbool van zijn beleid. Gevangenen hebben nauwelijks toegang tot basisvoorzieningen en worden vaak zonder aanklacht of proces vastgehouden. “Dat systeem is gericht op intimidatie, niet op rehabilitatie”, stelt Noah Bullock van de ngo Cristosal.

Internationaal wordt Bukele zowel bewonderd als bekritiseerd. Elon Musk prees zijn aanpak en stelde dat “dit ook in Amerika nodig is”. Met zijn 6,9 miljoen volgers op X presenteert Bukele zichzelf als een “filosoof-koning” en is hij uitgegroeid tot een rolmodel voor conservatieven wereldwijd. “Hij heeft misschien wel de blauwdruk om de wereld te redden”, schreef de rechtspopulistische tv-presentator Tucker Carlson afgelopen zomer enthousiast in een X-bericht.

Tegelijkertijd waarschuwen critici dat Bukeles model niet zonder risico’s is. “Hij gebruikt economische groei en veiligheid om zijn macht te consolideren, maar ten koste van democratische normen”, stelt Michael Shifter van de Inter-American Dialogue. Met bijna 85 procent van de stemmen werd Bukele herkozen, en zijn partij, Nuevas Ideas, controleert vrijwel het volledige Congres. Dankzij de noodtoestand kan hij burgerrechten opschorten, zoals het recht op vrije vereniging, juridische bijstand of informatie over arrestaties.

‘Zijn polsen waren gebroken, zijn voeten waren gebroken, en de operaties aan zijn hoofd waren zo slecht uitgevoerd dat het leek alsof ze door een schoenmaker waren gedaan’

Repressief regime

Een van de meest schrijnende illustraties van Bukeles repressieve beleid is de dood van Alejandro Muyshondt, zijn voormalige nationale veiligheidsadviseur. Muyshondt werd in augustus 2023 gearresteerd nadat hij publiekelijk beschuldigingen had geuit over corruptie en banden met drugskartels binnen de regering.

Zes maanden later overleed hij in gevangenschap. Volgens de officiële verklaring stierf hij aan hersenbloedingen veroorzaakt door kanker. Maar zijn lichaam vertoonde duidelijke tekenen van mishandeling. “Zijn polsen waren gebroken, zijn voeten waren gebroken, en de operaties aan zijn hoofd waren zo slecht uitgevoerd dat het leek alsof ze door een schoenmaker waren gedaan”, vertelt een bron dicht bij de familie.

Human Rights Watch noemt deze zaak een voorbeeld van de repressieve methoden van Bukele’s regime. Voor velen onderstreept de dood van Muyshondt de prijs van kritiek in El Salvador. “Laten we hopen dat dit het begin is van het einde voor die man”, zegt een bron dicht bij de familie.