Na lang onderhandelen bereikten de Europese lidstaten een akkoord over financiële steun aan Oekraïne. Volgens Europakenner Maria Demertzis was het de best mogelijke deal en sturen de lidstaten daarmee het juiste signaal uit naar de buitenwereld.
In een plotwending die zo uit een politieke dramareeks op Netflix had kunnen komen, besloten de Europese lidstaten vorige week om toch samen schulden aan te gaan om Oekraïne te ondersteunen. Maandenlang hielden de Europese Commissie en het gros van de lidstaten de druk op België hoog om het Russische geld dat geblokkeerd staat bij de Belgische bewaarinstelling Euroclear te gebruiken voor een lening aan Oekraïne. Uiteindelijk hebben 24 van de 27 lidstaten – Hongarije, Tsjechië en Slowakije kozen voor een opt-out – afgesproken dat de Europese Unie 90 miljard euro leent en ter beschikking stelt van Oekraïne. Dat land moet die lening enkel terugbetalen als het later na een vredesakkoord herstelbetalingen van Rusland krijgt.
“Dit is het best mogelijke akkoord dat de Europese lidstaten konden sluiten”, zegt Maria Demertzis, econoom, Europa-expert en beleidsonderzoeker bij de denktank The Conference Board. “Het belangrijkste is dat er een oplossing is. Oekraïne krijgt financiële steun en de terugbetaling is gekoppeld aan voorwaarden. De steun weegt niet op de begroting van het land.”
In welke opzichten is de deal belangrijk voor de Europese Unie?
MARIA DEMERTZIS. “België heeft er nooit voor gepleit om Oekraïne niet te steunen. Het vroeg terecht om de risico’s van die steun evenredig over de lidstaten te verdelen. Alle mogelijkheden om tot een akkoord te komen over de geblokkeerde Russische tegoeden waren uitgeput, daarom was het logisch dat naar een plan B werd uitgekeken. Nu komen er gemeenschappelijke schulden, gedekt door de meerjarenbegroting van de Europese Unie. Dat is de zuiverste manier om de lasten gelijk te spreiden.
“Het is geen ramp dat drie lidstaten voor een opt-out hebben gekozen, want dat verlost de Europese Raad nog iets meer van de unanimiteitsregel, die vaak een hinderpaal is als er belangrijke beslissingen moeten worden genomen. Een cruciale vraag die lidstaten na deze deal meer zullen moeten stellen, is waarom ze lid van de Europese Unie zijn. Waarom zou je nog lid blijven als je niet bereid bent de Europese Unie te verdedigen?
“Een bijkomend voordeel is dat de EU-landen ook een akkoord hebben gesloten om de bevroren Russische tegoeden voor onbepaalde duur te immobiliseren. Voordien moesten ze dat om de zes maanden verlengen en dreigde Hongarije telkens dwars te liggen. Die bron van verdeeldheid is nu ook weg.”
De nieuwe schulden worden gedekt door de meerjarenbegroting van de Europese Unie, die zo’n 1.200 miljard euro bedraagt. Heeft dat impact op de slagkracht van Europa?
DEMERTZIS. “De onderhandelingen over de meerjarenbegroting verlopen elke keer moeizaam, maar de discussie over de geblokkeerde Russische tegoeden bleek nog moeilijker. De meerjarenbegroting zal in een provisie moeten voorzien om die obligaties te dekken. Ze heeft daarvoor ook voldoende flexibiliteit. Je moet toch ook bedenken welk signaal de Europese Unie zou hebben gegeven als het beslag had gelegd op die Russische tegoeden. De confiscatie van buitenlandse tegoeden is een allerlaatste redmiddel, dat je alleen aangrijpt als je in oorlog bent. De Europese Unie blijft een van de sterkste voorvechters van een multilateraal systeem, waarvan de rechtsstaat en het internationaal recht fundamentele pijlers zijn. De inbeslagname van de Russische tegoeden zou daar een sterke inbreuk op zijn en het narratief van de Europese Unie als de laatste voorvechter van het multilateralisme op zijn kop zetten.”
Zullen die extra gemeenschappelijke schulden iets betekenen voor de Europese Unie of de euro op de financiële markten?
DEMERTZIS. “De belastingbetaler zal voor die schulden opdraaien, maar ze dienen om Oekraïne te ondersteunen, dus dat geld wordt goed besteed. De vraag naar EU-obligaties op de financiële markten is groot, maar er is weinig aanbod. Die markt is te klein. Momenteel heeft de Europese Unie zo’n 1.000 miljard euro schulden. Met deze deal komt daar 90 miljard euro bij. De financiële markten zouden graag een alternatief hebben voor de Amerikaanse overheidsschulden als veilige belegging. Die markt bedraagt 36.000 miljard dollar. De overheidsschulden van Europese lidstaten met dezelfde rating zijn goed voor 6.000 tot 8.000 miljard. De markt voor Europees overheidspapier is dus niet van die grootteorde dat de euro daar als munt op het wereldtoneel baat bij heeft.”
Heeft deze deal impact op de veiligheid van de Europese Unie?
DEMERTZIS. “Deze deal toont aan dat de Europese Unie over de brug komt als het moet. Maar de situatie wordt er niet makkelijker op. De Europese Unie moet de komende jaren alert blijven voor agressie vanuit Rusland. Het is goed dat de Europese lidstaten zich bewapenen en daarvoor minder naar de Verenigde Staten kijken. Tegelijk is de Russische economie sterk op oorlog gericht. 35 procent van het bruto binnenlands product gaat daaraan op, ten koste van gezondheidszorg en onderwijs. Dat kan Rusland maar enkele jaren volhouden. Het is moeilijk te voorspellen wanneer dat systeem in elkaar zal stuiken. Tussen nu en dat eindpunt is nog een escalatie mogelijk. 2026 wordt daarvoor een cruciaal jaar.”
Bekijk hieronder ook de toelichting van Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, in de studio van Trends Z.
