De terreuraanslagen in Brussel staan niet los van de situatie in het Midden-Oosten, waar IS meer en meer in het defensief zit, zegt hoogleraar internationale politiek David Criekemans. De terroristische acties moeten de interne spanningen in Europa doen escaleren.
De aanslagen in Parijs, Zaventem en Brussel zijn het gevolg van ‘overloopeffecten’ van het conflict in Syrië, stelt David Criekemans, hoogleraar internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen. Maar de terreurdaden wijzen er volgens hem niet op dat de zelfverzekerdheid van Islamitische Staat (IS) toeneemt. Integendeel zelfs. “IS staat zwaar onder druk. Er worden veel bombardementen uitgevoerd op hun posities en het verliest territorium in Syrië en Irak”, zegt Criekemans. “België doet niet mee aan die aanvallen, maar misschien past het in de oorlogsstrategie van IS om het momentum aan te houden en de strijd te exporteren naar de landen die deel uitmaken van de internationale coalitie tegen de organisatie. In het verleden nam België in Irak wel deel aan aanvallen tegen IS, op verzoek van de Iraakse regering.”
In welke mate zijn het doelbewuste pogingen om westerse landen die strijden tegen IS, te destabiliseren? Wil de terreurbeweging de publieke opinie onder druk zetten, zodat er kritiek komt op de raids tegen IS?
DAVID CRIEKEMANS. “De strategie van IS bestaat erin in Europa mensen tegen elkaar op te zetten en de coalities tegen elkaar uit te spelen. Dan heb ik het over de Russisch-sjiitische coalitie met Vladimir Poetin, de Syrische president Assad en Iran, en over de westers-soennitische coalitie met de Verenigde Staten, de EU-landen en een aantal Golfstaten. IS wil met aanslagen desnoods een militaire reactie van België uitlokken, om zo misschien een deel van de jonge allochtone bevolking in het Brusselse achter zich te krijgen. Als België zou deelnemen aan de internationale militaire acties in Syrië, doet het dat buiten het mandaat van de Verenigde Naties. Dan kan IS zeggen: zelfs een land als België zet zich buiten het VN-kader en trekt het recht naar zich toe.”
België heeft geen traditie om deel te nemen aan militaire operaties buiten een VN-mandaat.
CRIEKEMANS. “Dat klopt. Maar na deze aanslagen zou je kunnen redeneren zoals de Fransen na de aanslagen van 13 november: we zijn aangevallen, we bevinden ons in een situatie van zelfverdediging en het is dus gerechtvaardigd daarop te reageren. Voor een land als België is dat onbekend terrein. De Belgische regering gaat toch omzichtig met die situatie om, heb ik de indruk.”
Iedereen spreekt van de strijd tegen IS, maar blijft die coalitie niet fragiel? De Verenigde Staten, Rusland, Iran en Golfstaten als Saudi-Arabië en Qatar op dezelfde lijn krijgen, is zeer moeilijk.
CRIEKEMANS. “Terwijl de aanslagen in Parijs een katalysator werden om de partijen in Genève rond tafel te krijgen, zouden die in Brussel een katalysator moeten zijn om de coalities in elkaar te schuiven. Iedereen treedt in de regio in verspreide slagorde op. België maakt deel uit van een coalitie met landen die een andere geopolitieke agenda hebben. De Saudi’s zitten in een moeilijke situatie door de opmars van Iran in het Midden-Oosten. De politiek van Saudi-Arabië bestaat erin als tegenwicht bevriende regimes in de regio’s te creëren, zoals in Egypte en in Jemen. Hetzelfde geldt voor Syrië, waar Riyad een bevriend regime wil in plaats van dat van Assad. Ook de onderdrukking van de opstanden na de Arabische Lente van 2011 past in de strategie van Saudi-Arabië.
“En dan heb je Turkije, dat teruggrijpt op het roemrijke verleden van het Ottomaanse rijk. Erdogan wil Assad weg en hij wil afrekenen met de Koerden. Bij de Verenigde Staten zie ik een switch, waardoor niet Assad maar IS bovenaan op de agenda staat. Dat betekent dat het een ongemakkelijk maar noodzakelijk overleg moet voeren met de regering-Assad. De Russen hebben zich in de regio goed genesteld.”
Zal de houding van de Verenigde Staten duidelijker worden met een nieuwe president in januari? De favoriet, Hillary Clinton, staat kritischer tegenover Iran, de vijand van Saudi-Arabië. Dat land is onlangs opnieuw toegetreden tot de internationale gemeenschap.
CRIEKEMANS. “Dat denk ik wel. Obama heeft een beleid gevoerd onder het motto ‘leading from behind‘, omdat hij werd verkozen met de belofte de oorlogen in Irak en Afghanistan te beëindigen. Misschien heeft hij zich te snel teruggetrokken, waardoor IS zich kon ontwikkelen. Maar de nieuwe Amerikaanse president wordt verkozen in november en beëdigd in januari 2017. Dat is nog lang. Ik denk niet dat we ons over tien maanden nog in dezelfde situatie bevinden. De onderhandelingen in Genève zijn die van de laatste kans. Het is goed mogelijk dat een vergelijk tussen Assad en de Syrische rebellen onhaalbaar is. De volgende stap is een gesprek over een territoriale herverdeling in het Midden-Oosten.
“IS zal er bij het aantreden van de nieuwe Amerikaanse president wel nog zijn, maar het zal territorium hebben verloren in Irak en Syrië. Ik vrees voor een olievlekscenario. Nieuwe jihadistrijders, ook uit Europa, kunnen niet meer zo gemakkelijk naar Syrië. Die gaan dan maar naar Libië. Daar hebben we een echte internationale coalitie met een mandaat van de Verenigde Naties nodig. In dat geval zouden zelfs de Russen meewerken om IS er te helpen verwijderen.”
Is het niet onvermijdelijk dat Syrië wordt opgesplitst in een rompstaat onder leiding van de Assad-adepten, een Koerdische staat en een soennitische staat in de IS-regio?
CRIEKEMANS. “Dat is een reëel scenario. De Koerden hebben van de situatie gebruikgemaakt om hun territorium uit te breiden. Opmerkelijk genoeg worden ze daarbij geholpen door de Verenigde Staten, en de jongste weken zelfs door de Russen. Ze willen autonomie als tussenstap. Assad probeert zijn macht te consolideren, al blijft het de vraag of dat mogelijk is. Als er een soennitische rompstaat in het oosten van Syrië komt, houdt Irak op te bestaan. De soennitische provincie in Irak zal zich daarbij willen aansluiten.”
Om terug te komen op IS, dat wortel schiet in Libië: is het dan gemakkelijker een coalitie te vormen tegen de organisatie omdat daar iets minder geopolitieke belangen spelen dan in Syrië? Misschien kan Rusland zelfs over de streep worden getrokken.
CRIEKEMANS. “Ik denk dat daar meer mogelijkheden zijn voor een internationale coalitie. De Verenigde Naties proberen in Libië een eenheidsregering te creëren, want nu is er een in Tripoli en een in Benghazi. Met een legitieme regering kunnen de Verenigde Naties een mandaat geven om de regio Syrte aan te pakken – dat is 20 procent van het territorium, waarvan een deel onder controle van IS staat. Lukt dat niet, dan treedt iedereen opnieuw in verdeelde slagorde op.
“Enkel militair optreden is niet genoeg. Het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben een marshallplan nodig om zich te ontwikkelen en hun staatsstructuren te kunnen herstellen. Dat is een werk van lange adem. Na de Arabische Lente en de militaire actie tegen Khadaffi op basis van het principe ‘responsibility to protect’ zijn we vergeten de postconflictfase te managen. Dat staat op het conto van de EU-landen Groot-Brittannië en Frankrijk.”
Was dat na Irak in 2003 niet te voorspellen? Zelfs een embryonale democratie komt er niet zomaar in die regio.
CRIEKEMANS. “Dat was de roes van 2011 met de Arabische Lente. Het Westen dacht dat revoluties voor een liberale wind zouden zorgen. Maar elke revolutie eet voor een deel haar eigen kinderen op. Wij geloven in die liberale waarden, maar de rest van de wereld denkt veel meer in geopolitieke machtstermen. Rusland zag de interventie van 2011 in Libië als een verkapte staatsgreep. Ik denk dat we veel meer rekening moeten houden met de gevoeligheden in de regio.”
ALAIN MOUTON
“De aanslagen in Brussel zouden een katalysator moeten zijn om de coalities tegen IS in elkaar te schuiven”
“Nieuwe jihadistrijders kunnen niet meer zo gemakkelijk naar Syrië. Die gaan dan maar naar Libië”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier