Het is tijd om ENMOD weer samen te roepen: praten over het afkoelen van de aarde

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties zit in een unieke positie om een gesprek over geo-engineering op gang te brengen.

Project Popeye was een poging van Amerika om zijn Vietnamese vijanden uit de weg te ruimen door kunstmatig wolken te maken, wat hun aanvoerlijnen moest uitschakelen. Het werkte niet. Maar een paar jaar later, in 1977, leidde het wel tot een verdrag dat anderen ervan moest weerhouden dat voorbeeld te volgen. De Convention on the Prohibition of Military or Any Other Hostile Use of Environmental Modification Techniques, beter bekend als ENMOD, verbiedt landen opzettelijk “milieumodificatietechnieken met wijdverspreide, langdurige of ernstige effecten” te gebruiken om elkaar schade toe te brengen.

Aangezien geen enkel land sindsdien opzettelijk andere op die manier schade heeft berokkend, kan ENMOD misschien als een succes worden beschouwd. Maar dat zou betekenen dat we effectiviteit verwarren met irrelevantie, aangezien geen enkel land ook maar enig serieus bewijs heeft geleverd van de wens om de regels te overtreden. De laatste keer dat de ondertekenaars samenkwamen om te overleggen, was in 1992.

Het wordt tijd dat ze weer bij elkaar komen. Milieumodificatie met “wijdverspreide, langdurige en ernstige gevolgen” is een van de opvallendste kenmerken van het leven in de 21ste eeuw. De door broeikasgassen veroorzaakte klimaatcrisis is niet waarvoor ENMOD werd ontworpen. Maar het verdrag kan een nuttige rol spelen bij de aanpak ervan.

Solar geo-engineering

Hoewel 2025 waarschijnlijk niet het warmste jaar ooit zal worden – zoals 2023 was en zoals 2024 zal blijken te zijn – zal het waarschijnlijk nog altijd heter worden dan elk jaar in elk vorig decennium. Nog verontrustender is dat het ook een van de koelste jaren van de komende decennia zal worden. Er is welkome vooruitgang in het verminderen van de uitstoot in veel landen. Maar voor het klimaat is niet de mate van de uitstoot, maar het cumulatieve totaal belangrijk. Totdat dat stabiliseert, zal de temperatuur onder gelijkblijvende omstandigheden blijven stijgen. Maar alle andere dingen hoeven niet gelijk te blijven.

Solar geo-engineering is een vorm van milieumodificatie. Het zou de planeet afkoelen door inkomend zonlicht terug de ruimte in te reflecteren voordat het de aarde kan opwarmen. Onderzoek suggereert dat het injecteren van glimmende deeltjes in de stratosfeer een heel haalbare manier kan zijn om dat te doen en de temperatuurstijging over een groot deel van de wereld te vertragen of te stoppen.

Het klinkt als de definitie van overmoed. Het zou fysische, chemische en biologische effecten hebben die veel verder gaan dan een impact op de temperatuur, het zou de hydrologische cyclus veranderen, de chemie van de bovenste atmosfeer en zelfs de snelheid van fotosynthese. De indirecte effecten op menselijke aangelegenheden zouden nog zorgwekkender kunnen zijn. Zulke plannen zijn gemakkelijker uit te breiden dan te veranderen. Het niveau van verandering voor de wereld zou waarschijnlijk het niveau zijn dat gekozen wordt door het land met de grootste honger naar verandering, zonder dat andere landen ingrijpen. Vele zouden dat ook als een kans kunnen zien om de uitstoot niet te verminderen, waardoor er meer solar geo-engineering nodig is en de risico’s nog groter worden.

Maar denk eens aan de gevolgen van de keuze om die mogelijkheid niet te onderzoeken. Nog minstens vier of vijf decennia stijgende temperaturen, en misschien wel meer, meer dodelijke hittegolven, meer droogtes en mislukte oogsten, meer gletsjers die smelten, meer extreme regenval en overstromingen, een lagere productiviteit, meer mensen die gedwongen worden te verhuizen. Meer lijden.

Bijeenkomst opzetten

Er is geen gemakkelijke manier om zulke keuzes te bespreken en er is ook geen voor de hand liggende plaats voor zulke discussies. Het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering is niet ondertekend met solar geo-engineering in gedachten en het heeft geen interesse getoond om zich aan te passen aan die taak. Maar de ENMOD-conventie kan een alternatief bieden.

Een handvol partijen bij ENMOD zou kunnen beginnen met het opzetten van een bijeenkomst om te bespreken hoe ze morgen over geo-engineering zouden kunnen denken of hoe ze het in banen zouden kunnen leiden.

Eén man kan de bal in zijn eentje aan het rollen brengen: António Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Hij protesteert hartstochtelijk tegen de toenemende gevolgen van de klimaatverandering en verkondigde in 2023 dat “het tijdperk van de opwarming van de aarde” was vervangen door “het tijdperk van het koken van de aarde”. Als hij wil dat landen serieus nadenken over de risico’s en mogelijkheden van maatregelen om de wereld af te koelen, moet hij de tafel voor ze dekken.

De auteur is senior writer van The Economist en voorzitter van The Degrees Initiative