‘Heeft het bestrijden van de coronapandemie iets sacraals gekregen?’

De keuzes die we maken in de coronacrisis, hebben minder te maken met zorgvuldig denkwerk, maar des meer met taboes. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Mensen denken na, wikken en wegen, en zoeken de waarheid. Maar over sommige onderwerpen weigeren we na te denken. Dan spreken we over taboes. Morele en religieuze waarden, maar ook politieke waarden, zijn vaak heilig. Val maar eens in sommige kringen de vrije markt aan, of in andere de sociale zekerheid. Denk aan mensen die de gelijkwaardigheid van de geslachten of de rassen niet aanvaarden. Zoekt u nog een groter taboe-onderwerp? Let maar heel goed op voor een vurig pleidooi voor een diepmenselijke aanpak van pedofielen of #MeToo-daders. De gesprekspartners zullen niet zozeer anders over het onderwerp gaan denken, maar vooral anders over u. Mensen reageren meestal met morele verontwaardiging en de herbevestiging van hun persoonlijke, diep morele standaarden. Hoe durf je te stellen dat we in dit land ook de goede kant van Hitlers beleid moeten bestuderen! De vraag stellen getuigt van zo weinig respect voor zijn miljoenen slachtoffers dat ik niet kan toelaten dat ze gesteld wordt.

Tot voor kort leek de vraag: ‘Mogen we rustig nadenken over taboes?’ voer voor seminars ethiek aan de universiteit. Nu lees je er dagelijks over in de krant. Mag je één groep patiënten laten sterven om een andere groep te redden? Moeten we de jongeren voorrang geven, omdat de ouderen toch al dichter bij de dood staan? Wie vaccineren we eerst: de zwaarlijvigen of de atleten?

Onderzoekers in Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten veronderstelden dat de keuzes die we maken in de coronacrisis minder te maken hebben met zorgvuldig denkwerk, maar des meer met taboes. Wat kies je: tien mensen die sterven aan covid-19, of tien mensen die sterven aan kanker? Of tien die zelfmoord plegen door de wurgende maatregelen? De vraag helder stellen zou volgens de onderzoekers grote morele verontwaardiging oproepen. Vrijheid en familiebanden zijn in een democratie zowat het hoogste goed. Toch aanvaarden burgers zonder gemor de ene lockdown na de andere. Het protest blijft beperkt. Heeft het bestrijden van de coronapandemie iets sacraals gekregen?

In experimenten kregen gewone burgers dilemma’s voorgeschoteld. De resultaten waren overduidelijk: de bestrijding van covid-19, bijvoorbeeld met lockdowns, is een sacrale waarde geworden. De menselijke kostprijs van een eliminatiestrategie werd als aanvaardbaar beschouwd. Dezelfde menselijke kostprijs van een ander type ingreep, om bijvoorbeeld een economie draaiend te houden of levens van niet-covidpatiënten te redden, werd als onaanvaardbaar beschouwd. Er bestaat een grote morele verontwaardiging over wie een afwijkende mening heeft over het onderdrukken van de epidemie. Wie geen mondmasker draagt, wordt beschouwd als een egoïst, een misdadiger bijna. Mensen die een familiefeestje bouwen, worden overladen met beschimpingen die we meestal reserveren voor de laagste morele gedragingen.

Dit is een delicate materie. Zelfs zaken verduidelijken wordt riskant. Er sterven veel mensen aan kanker. Wie rookt, barbecues organiseert, met een diesel rijdt, alcohol schenkt, faciliteert kanker. Wie daarover opmerkingen formuleert, is een zeur die anderen alle genot en gemak wil ontnemen, maar wordt geen misdadiger of losgeslagen egoïst genoemd. Bij covid-19 stopt de zinvolle discussie veel sneller. Dat verklaart de onmacht van zovele adviesorganen. Zolang ze van het taboe afblijven, is iedereen veilig. Wie er toch aan raakt, plaatst zichzelf buiten de weldenkende gemeenschap. Om sacrale onderwerpen te kunnen bespreken, moeten we begeleiding zoeken van mensen die ons helpen rustig na te denken over de meest delicate ethische, ja sacrale problemen. Ik mis Etienne Vermeersch meer dan ooit.