Globalisering is niet ziek door corona

De coronacrisis is te kortstondig om de wereldwijde productieketens zomaar te beknotten, aldus Harvard-hoogleraar Pol Antràs. Het gevaar voor de globalisering komt niet van de pandemie, maar van de politiek.

Zal de coronapandemie de globalisering echt terugdraaien? De eerste cijfers geven de tegenstanders van de globalisering weinig hoop, schrijft Harvard-econoom Pol Antràs in zijn paper De-globalisation? Global value chains in the post-Covid-19 age. Zeker, de handelsstromen kregen een flinke klap. In mei was de wereldwijde goederenhandel gezakt tot 17,6 procent onder het niveau van juli 2019. Maar tegen augustus was de achterstand al geslonken tot een redelijke 4,4 procent. Sterker nog: volgens schattingen zaten de internationale scheepsvrachten in oktober alweer aan hun niveau van januari. Vooral de scheepsvrachten met auto’s zijn exemplarisch: eerst een duizelingwekkende daling, gevolgd door een al even spectaculair herstel (zie grafiek).

Crisissen krijgen de wereldhandel niet zomaar kapot. Kijk naar de financiële crisis van 2008: in verhouding tot het mondiale bruto binnenlands product haalde de wereldhandel in 2018 weer zijn pre-crisisniveau. Vanwaar die crisisbestendigheid? Zowat de helft van de wereldhandel vloeit voort uit internationale productieketens, en die zijn sticky of plakkerig, schrijft Antràs. Je kunt ze niet met een vingerknip afbouwen of verleggen. Het opzetten van zo’n keten – denk maar aan de auto-industrie – kost veel geld, voor de bouw van fabrieken bijvoorbeeld. De plakkerigheid van die ketens is vooral een gevolg van de vele inspanningen die je niet meer kunt recupereren, zoals om geschikte leveranciers en vestigingsplaatsen te vinden, of persoonlijke relaties te smeden in landen met veel rechtsonzekerheid. De productielijnen zijn vaak op maat gemaakt, en je kunt ze niet makkelijk hergebruiken of doorverkopen. Van dat alles loop je niet weg omdat het even stormt in de economie.

Bovendien houden ondernemers liever vast aan bestaande commerciële relaties dan nieuwe te moeten opbouwen. Zodra de crisis voorbij is, vinden exporteurs en importeurs elkaar snel terug en kan de handel hervatten. Alleen bij langdurige crisissen zullen productieketens en handelsrelaties afbrokkelen. Maar het ziet er niet naar uit dat de coronapandemie erg lang zal duren, aldus Antràs.

Gehoorapparaten

De wereldhandel mag dan schokbestendig zijn, de coronapandemie kan niettemin de zaadjes planten voor een deglobalisering op lange termijn. Ongetwijfeld wordt reizen minder aangenaam en duurder, schrijft Antràs. En zelfs met een vaccin zullen mensen weinig zin hebben om opeengepakt in een vliegtuig te zitten. Dat betekent een daling van het aantal face-to-facecontacten in de zakenwereld, terwijl zulke ontmoetingen bevorderlijk zijn voor de internationale handel. Wat niet wil zeggen dat ondernemers bestaande handelsrelaties of productieketens zullen afbreken, wel dat ze twee keer zullen nadenken over nieuwe exportmogelijkheden of buitenlandse productievestigingen.

Misschien kan geavanceerde techniek er ooit voor zorgen dat digitale ontmoetingen aanvoelen als face-to-facecontacten, wat de globalisering zou bevorderen. Technologie speelt wel vaker een verrassende rol in de wereldhandel, aldus Antràs. Automatisering en robotisering zouden reshoring bevorderen, het terughalen van productie naar het thuisland van de ondernemer, maar dat betekent nog geen vermindering van de wereldhandel. Want productie in gerobotiseerde fabrieken vergt onderdelen en andere inputs die vaak uit verre landen komen, wijst de praktijk uit. Ook 3D-printing maakt geen producten van lucht, merkt Antràs op. Omdat 3D-printing bovendien zo efficiënt is, kan het grootschalig gebeuren, wat de internationale handel eerder versterkt dan verzwakt.

De jongste digitale technologieën kunnen zelfs een nieuwe golf van hyperglobalisering op gang trekken. Via internetplatformen als Amazon en Alibaba komen bedrijven gemakkelijker in contact met leveranciers overal ter wereld. Een technologie als de blockchain vergemakkelijkt de opvolging en de controle van transacties met bedrijven in verre landen met wankele instellingen. Internationale productieketens krijgen zo de wind in de rug.

Isolationisme

De recente geschiedenis brengt ook de schaduwkanten van de globalisering aan het licht. De golf van hyperglobalisering tussen 1986 en 2008 ging gepaard met een stijging van de ongelijkheid. Studies hebben bijvoorbeeld aangetoond dat de integratie van China in de wereldeconomie heeft bijgedragen tot de aftakeling van de industriële werkgelegenheid in de Verenigde Staten. De globalisering voedde zo het maatschappelijke ongenoegen, wat uitmondde in de brexit en de verkiezing van populisten als Donald Trump en andere kampioenen van het handelsprotectionisme en nationaal eigenbelang, onder wie de Braziliaanse president Jair Bolsonaro. Terwijl technologie de globalisering kan stimuleren, kan de politiek die terugdraaien, aldus Antràs.

Vandaag dreigt de globalisering de ongelijkheid opnieuw aan te wakkeren. Zowel in de westerse als de ontwikkelingslanden verminderen de automatisering en 3D-printing het aantal banen voor laaggeschoolden ten voordele van hooggeschoolden. Internetplatformen voeden monopolies door nieuwkomers buiten te houden en leveranciers tegen elkaar uit te spelen, met riante winsten als resultaat, die amper belast worden, dankzij gaten in de internationale fiscale regels. Veel landen slagen er niet in via afdoende belastingen de opbrengsten van de globalisering te spreiden over de bevolking.

Vaccinaties kunnen misschien het einde van de coronapandemie inluiden, maar daarom nog niet het einde van het protectionisme en het isolationisme, besluit Antràs. Het aantreden van Joe Biden als Amerikaanse president brengt misschien beterschap, maar het risico op een politiek aangevuurde deglobalisering blijft reëel.