Frank Vandenbroucke voert een harde strijd tegen roken: ‘We willen een rookvrije generatie in 2040’

Op basis van een plan voor een rookvrije generatie, dat de vorige federale regering nog had aangenomen, heeft minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke een reeks strenge maatregelen genomen om de financiële en fysieke toegankelijkheid van tabak te beperken. Hij lanceert een wetsvoorstel dat een verdere verhoging van de accijnzen en een rookverbod op horecaterrassen omvat.

Minister van van Sociale Zaken en Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) is niet de lieveling van de krantenwinkels, de verkopers van vapeproducten en de horeca-uitbaters. Die laatsten zijn de lange sluitingen tijdens de pandemie nog niet vergeten en komen nu in het verweer tegen het toekomstige rookverbod op hun terrassen. Toch is Vandenbroucke vastberaden om het aantal rokers in België terug te dringen en de aantrekkingskracht van elektronische sigaretten op jongeren te doorbreken.

Volgens de recentste officiële statistieken die dateren van 2022 rookt 24 procent van de Belgen. Hoe komt het dat het aantal rokers bij ons nauwelijks daalt, terwijl dat in landen als Groot-Brittannië, Australië, Canada en Zweden wel lukt?

FRANK VANDENBROUCKE. “Ik denk dat twee factoren een rol spelen. Ten eerste was er tussen 2012 en 2023 totale politieke passiviteit. Tussen het rookverbod in stations in 2011-2012 en dit plan is niets gebeurd, afgezien van het rookverbod in auto’s als er minderjarigen aan boord zijn. Na het rookverbod in scholen en ziekenhuizen van 1999, dat in vliegtuigen en treinen van 2000 en dat in gesloten openbare ruimten van 2006 was er wel een daling.

“Stoppen met roken heeft ook te maken met het begrijpen van boodschappen over volksgezondheid. Die vallen niet goed bij lager opgeleide bevolkingsgroepen. Roken neemt daar zelfs toe. En dan is er ook nog de groeiende populariteit van e-sigaretten onder jongeren, waardoor een nog ergere nicotineverslaving ontstaat. We moeten die spiraal doorbreken. We moeten de strijd tegen roken absoluut nieuw leven inblazen.”

Het antirookplan van de vorige regering wil het aandeel dagelijkse rokers in de bevolking doen dalen naar 10 procent. Dat plan loopt af in 2028. Komt er een opvolgplan?

VANDENBROUCKE. “Het regeerakkoord omvat geen nieuw plan, maar sluit dat ook niet uit. Ik ben heel tevreden dat we kunnen doorgaan met wat gepland is. Zo’n plan opstellen kost veel tijd en is uiterst complex, gezien de structuur van ons land. Het moet politiek breed gedragen zijn. Tot een akkoord komen was in de vorige regering niet gemakkelijk en in deze regering evenmin. Eerlijk gezegd, begrijp ik dat niet. Je krijgt de indruk dat politici in België bang zijn voor mensen die luid schreeuwen. Maar een zwijgende meerderheid van de Belgen steunt deze antirookcampagne. Deze regering zal minstens twee maatregelen toevoegen aan het bestaande plan: een rookverbod op horecaterrassen en de afschaffing van rookruimtes op plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek.

“Sinds 2022 is een drieledige strategie gevolgd, die bestaat uit prijsmaatregelen, de vermindering van het aantal verkooppunten en het onzichtbaar maken van tabak. We hebben roken verboden op plaatsen waar kinderen komen, zoals speeltuinen, dierenparken, sportterreinen en bij de ingang van scholen, crèches, ziekenhuizen, woon-zorgcentra en bibliotheken. De verkoop van tabak in verkoopautomaten en tijdelijke verkooppunten zoals festivals zijn verboden. We hebben accijnzen ingevoerd voor e-sigaretproducten en de tabaksaccijnzen met 60 procent verhoogd. We hebben wegwerp-, ‘slimme’ e-sigaretten en nicotine- en CBD-zakjes verboden. Bovendien zijn de controles verscherpt. Sinds 1 juli moeten verkopers de identiteit controleren van een koper die jonger dan 25 jaar lijkt te zijn. Tot slot hebben we een wettelijk kader gecreëerd voor mysteryshopping, dat afgelopen zomer is versterkt en dit jaar opnieuw zal worden gebruikt.”

Dagbladhandels en vapeshops worden uitgebreid gecontroleerd, maar klagen dat u niet genoeg actie onderneemt tegen illegale verkopers.

VANDENBROUCKE. “Ik begrijp die kritiek, maar ze klopt niet. Sinds begin dit jaar zijn 340 controles uitgevoerd bij zowel officiële als illegale verkopers. Er zijn veel overtredingen geconstateerd en duizenden producten in beslag genomen. Illegale verkopers duiken altijd weer op. Daarom is het zo belangrijk jongeren bewust te maken van de risico’s van die illegale e-sigaretten. Ze bevatten ongelofelijke hoeveelheden nicotine, maar ook andere schadelijke producten, zoals lood, pesticiden en verfresten.

België is geen eiland. De strijd tegen het roken vereist Europese coördinatie. De invoering van accijnzen op e-sigaretten bijvoorbeeld veroorzaakte een toename van de grensoverschrijdende aankopen. Omgekeerd heeft de nieuwe, zeer restrictieve Nederlandse wet op de smaken van e-sigaretten geleid tot een massale toestroom van Nederlandse vapers naar onze winkels.

VANDENBROUCKE. “In de strijd tegen tabak is een Europese strategie essentieel, maar we zien niets gebeuren. We moeten de wetgeving veranderen en hebben een pan-Europees kader nodig voor de belasting van tabaks- en nicotineproducten. Op kleinere schaal zou het goed zijn te overleggen met onze buren. Ik denk dat we een gezamenlijke strategie moeten ontwikkelen met Nederland en Frankrijk.”

Wat kunnen we deze regeerperiode verwachten?

VANDENBROUCKE. “Naast de verdere uitvoering van het plan en de toevoegingen die ik eerder noemde, richt ik me op drie dingen. Ten eerste: de Europese coördinatie. Dat is ongetwijfeld mijn belangrijkste taak op strategisch niveau. Ten tweede: een verdere verhoging van de accijnzen op tabaksproducten en elektronische sigaretten. In principe is dat gepland voor 2027. Maar als mij wordt gevraagd dat te vervroegen, zal ik er klaar voor zijn. Tot slot kijk ik naar een beperking op de smaken voor e-sigaretten.”

Volgens veel experts, onder wie Belgische professoren, is de e-sigaret de meest effectieve methode om te stoppen met roken.

VANDENBROUCKE. “Ik ontken de rol van de traditionele e-sigaret voor het stoppen met roken niet. Er is geen sprake van dat we het in België zonder zouden doen. Het is één hulpmiddel, maar er zijn er nog meer. Zo zou ik NRT, nicotineverminderingstherapie, financieel toegankelijker willen maken. Maar om een vergoeding mogelijk te maken, moeten we ingewikkelde processen doorlopen. De commissie voor de terugbetaling van geneesmiddelen heeft voor sommige van die producten een negatief advies uitgebracht. We moeten NRT’s niet langer zien als conventionele geneesmiddelen en zoeken naar een manier om ze gedeeltelijk te vergoeden of de vergoeding te richten op doelgroepen. Ik zou ook de rol van tabaksspecialisten willen versterken. Die zijn is een onderbenut hulpmiddel bij het stoppen met roken.

“We hebben ons gericht op jongeren, omdat ik een maatschappelijke ambitie heb. Tegen 2040 willen we een generatie hebben die niet meer begint met roken. Een generatie zonder tabak of nicotine. Dat betekent niet dat ik volwassen en oudere rokers vergeet. De focus op jongeren gaat om preventie op grote schaal.”

Waarom doen we niet zoals het Verenigd Koninkrijk, waar wetgeving in de steigers staat die een verbod instelt voor de verkoop van tabaks- en nicotineproducten aan mensen die geboren zijn na 1 januari 2009.

VANDENBROUCKE. “In België is geen politieke consensus voor zo’n wet, maar ik sluit het ook niet uit. Ik heb al veel problemen gehad met de maatregelen die ik heb ingevoerd. Ik voel me aangetrokken tot het Britse idee, al vraag ik me af hoe je zulke wetgeving controleert. Dat is ongetwijfeld de reden waarom ze nog niet is aangenomen door het Britse parlement, ook al is er een brede consensus voor.”